Κυριακή 11 Φεβρουαρίου 2024

Ογκολογικοί ασθενείς και βιβλιοθεραπεία Δρ. Ελένη Σεμερτζίδου Υπεύθυνη Ιατρικής Βιβλιοθήκης ΠΓΝΘ ΑΧΕΠΑ

 Περίληψη

Η ενσωμάτωση της βιβλιοθεραπείας στην ογκολογία προσφέρει μια μοναδική προσέγγιση για την αντιμετώπιση των συναισθηματικών και ψυχολογικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι καρκινοπαθείς. Η βιβλιοθεραπεία, η θεραπευτική χρήση της λογοτεχνίας, έχει ιστορικά αναγνωριστεί για τις θεραπευτικές της ιδιότητες, οι οποίες ανάγονται στους αρχαίους πολιτισμούς όπου οι βιβλιοθήκες ήταν σεβαστές ως θεραπευτικοί χώροι. Στη σύγχρονη εποχή, περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως η ανάγνωση, η αφήγηση ιστοριών και η δημιουργική γραφή, που εφαρμόζονται σε διάφορα πλαίσια, συμπεριλαμβανομένων των κλινικών ρυθμίσεων. Η προϋπόθεση της βιβλιοθεραπείας έγκειται στην ικανότητά της να προσφέρει ψυχολογικές γνώσεις, να ενισχύει την ενσυναίσθηση και να παρέχει παρηγοριά μέσω των εμπειριών των χαρακτήρων στη λογοτεχνία. Ευθυγραμμίζεται με τις γνωσιακές-συμπεριφορικές και ψυχαναλυτικές θεωρίες, υποδηλώνοντας τη δυνατότητά της να τροποποιεί αρνητικά μοτίβα σκέψης και να διευκολύνει τη συναισθηματική κάθαρση και τον αυτοστοχασμό. Η θεραπεία του καρκίνου δεν περιλαμβάνει μόνο σωματικές αλλά και ψυχολογικές πτυχές. Οι ασθενείς αντιμετωπίζουν συχνά άγχος, κατάθλιψη και απομόνωση. Η βιβλιοθεραπεία μπορεί να συμπληρώσει την ιατρική θεραπεία προσφέροντας συναισθηματική υποστήριξη και ψυχολογική ανάπαυλα. Η διαδικασία της βιβλιοθεραπείας, περιλαμβάνει την ταύτιση με τους χαρακτήρες, τη συναισθηματική απελευθέρωση και την απόκτηση ενοράσεων, που οδηγούν σε πρακτικές εφαρμογές σε καταστάσεις της πραγματικής ζωής. Έχει εξελιχθεί ώστε να χρησιμοποιείται από επαγγελματίες ψυχικής υγείας, χρησιμοποιώντας τόσο μυθοπλασία όσο και μη μυθοπλασία και αντιμετωπίζοντας ένα ευρύ φάσμα θεμάτων από προβλήματα συμπεριφοράς έως χρόνιες ασθένειες. Πρόσφατες έρευνες αναδεικνύουν την αποτελεσματικότητα της βιβλιοθεραπείας στη μείωση του άγχους και της κατάθλιψης σε ασθενείς με καρκίνο. Ωστόσο, υπάρχουν προκλήσεις στην αξιολόγησή της λόγω της υποκειμενικής φύσης της και των ποικίλων μεθοδολογιών. Παρά τις προκλήσεις αυτές, αναγνωρίζεται η αποτελεσματικότητά της, ιδίως στη μυθοπλασία. Συμπερασματικά, η βιβλιοθεραπεία αποτελεί ένα πολλά υποσχόμενο αλλά ακόμη αναπτυσσόμενο πεδίο, που απαιτεί περαιτέρω έρευνα, ιδίως όσον αφορά τη χρήση της μυθοπλασίας. Διαθέτει σημαντικές δυνατότητες για τη βελτίωση της συναισθηματικής ευημερίας των ογκολογικών ασθενών, όταν εφαρμόζεται από εξειδικευμένους και εποπτευόμενους επαγγελματίες.
1. Εισαγωγή
Η διασταύρωση της ογκολογίας και της βιβλιοθεραπείας αποτελεί ένα συναρπαστικό πεδίο μελέτης, ιδίως όσον αφορά την κατανόηση των θεραπευτικών δυνατοτήτων της βιβλιογραφίας για τους ασθενείς που υποβάλλονται σε θεραπεία καρκίνου. Αυτή η εισαγωγή θα διερευνήσει το εννοιολογικό υπόβαθρο της βιβλιοθεραπείας, τη σημασία της στην ογκολογία και τα πιθανά οφέλη που προσφέρει στους ασθενείς που παλεύουν με τις σωματικές και συναισθηματικές προκλήσεις του καρκίνου.
Η βιβλιοθεραπεία, που προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις "βιβλίο" και "θεραπεία", είναι μια μορφή θεραπείας που περιλαμβάνει τη χρήση της λογοτεχνίας για την υποστήριξη της ψυχικής υγείας και της ευεξίας. Ιστορικά, η πρακτική αυτή ανάγεται στους αρχαίους πολιτισμούς, όπου οι βιβλιοθήκες θεωρούνταν ιεροί χώροι με θεραπευτικές δυνάμεις. Στα σύγχρονα περιβάλλοντα, η βιβλιοθεραπεία περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της ανάγνωσης, της αφήγησης παραμυθιών, και τη δημιουργική γραφή, και χρησιμοποιείται σε διάφορα πλαίσια, από σχολεία και βιβλιοθήκες μέχρι κλινικά περιβάλλοντα.
Το θεωρητικό θεμέλιο της βιβλιοθεραπείας έγκειται στην ικανότητά της να παρέχει ψυχολογικές γνώσεις, να ενισχύει την ενσυναίσθηση και να προσφέρει παρηγοριά και καθοδήγηση μέσω των βιωματικών εμπειριών των χαρακτήρων της λογοτεχνίας. Η γνωσιακή-συμπεριφοριστική θεωρία υποδηλώνει ότι η βιβλιοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην τροποποίηση αρνητικών μοτίβων σκέψης, ενώ η ψυχαναλυτική θεωρία επισημαίνει τη δυνατότητα της λογοτεχνίας να διευκολύνει τον αυτοστοχασμό και τη συναισθηματική κάθαρση.
Η ογκολογία, ο κλάδος της ιατρικής που ασχολείται με τη μελέτη, τη διάγνωση και τη θεραπεία του καρκίνου, συχνά περιλαμβάνει την αντιμετώπιση όχι μόνο των σωματικών συμπτωμάτων της νόσου αλλά και των ψυχολογικών επιπτώσεων στους ασθενείς. Η διάγνωση και η θεραπεία του καρκίνου μπορεί να οδηγήσει σε πλήθος ψυχολογικών προκλήσεων, όπως άγχος, κατάθλιψη και αίσθημα απομόνωσης. Στο πλαίσιο αυτό, η βιβλιοθεραπεία μπορεί να αποτελέσει μια συμπληρωματική θεραπευτική προσέγγιση, προσφέροντας συναισθηματική και ψυχολογική υποστήριξη παράλληλα με την ιατρική θεραπεία.
2. Ο θεραπευτικός ρόλος της βιβλιοθεραπείας
Η έννοια της "κάθαρσης" του Αριστοτέλη, η συναισθηματική απελευθέρωση που βιώνεται μέσω του δράματος, και η αναγνώριση από τον Σαίξπηρ των καταπραϋντικών ιδιοτήτων της λογοτεχνίας θέτουν το ιστορικό υπόβαθρο για τη βιβλιοθεραπεία. Ο Shrodes (1950) ανέπτυξε περαιτέρω ένα μοντέλο βιβλιοθεραπείας που έχει τις ρίζες του στην ψυχοδυναμική θεωρία, δίνοντας έμφαση στην ταύτιση με χαρακτήρες ή ιστορίες, στη συναισθηματική απελευθέρωση (κάθαρση) και στην απόκτηση γνώσεων (ενόραση). Πρόσθετες διαστάσεις όπως η καθολίκευση και η ολοκλήρωση προστέθηκαν αργότερα σε αυτό το μοντέλο. Εντοπίζοντας τις ρίζες της στις αρχές του 19ου αιώνα, η βιβλιοθεραπεία χρησιμοποιήθηκε από τον Σίγκμουντ και την Άννα Φρόιντ στην ψυχαναλυτική πρακτική και χρησιμοποιήθηκε ευρέως στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο για τη θεραπεία νοσηλευόμενων ασθενών. Έχει εξελιχθεί σε μια κοινή πρακτική μεταξύ των επαγγελματιών ψυχικής υγείας, η οποία περιλαμβάνει τόσο λογοτεχνία μυθοπλασίας όσο και μη μυθοπλασίας (Pardeck & Pardeck, 1998). Η χρήση της λογοτεχνίας στη θεραπεία ποικίλλει ανάλογα με τη θεραπευτική προσέγγιση, με τους πελατοκεντρικούς και ανθρωπιστικούς θεραπευτές να χρησιμοποιούν συχνά μυθοπλασία, ενώ οι θεραπευτές γνωσιακής συμπεριφοράς τείνουν να χρησιμοποιούν μη μυθοπλασία, ιδίως βιβλία αυτοβοήθειας (Afolayan, 1992). Η βιβλιοθεραπεία εξυπηρετεί ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, συμπεριλαμβανομένων των προβλημάτων συμπεριφοράς, της χημικής εξάρτησης και των χρόνιων ασθενειών. Τα οφέλη της είναι πολλαπλά, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης των αρνητικών συναισθημάτων, της προώθησης των δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων, της ενίσχυσης της ενσυναίσθησης και της προαγωγής της κοινωνικής συμπεριφοράς (Pardeck, 1998- Rubin, 1978).
Η διαδικασία της βιβλιοθεραπείας λειτουργεί μέσα από μια αλληλουχία τριών κομβικών σταδίων, τα οποία εννοιολογήθηκαν αρχικά από τον C. Shrodes το 1950 και τα οποία παραμένουν κεντρικά για μεγάλο μέρος της σημερινής κατανόησης της βιβλιοθεραπείας. Τα στάδια αυτά είναι η ταύτιση ή εμπλοκή, η κάθαρση και η ενόραση και έχουν αναγνωριστεί και αξιοποιηθεί ευρέως στον τομέα (Howie 1983, Pehrsson & McMillen 2007).
Στο πρώτο στάδιο, την ταύτιση ή εμπλοκή, οι αναγνώστες εμπλέκονται με έναν χαρακτήρα ενός βιβλίου ή ένα πραγματικό πρόσωπο σε ένα μη μυθοπλαστικό έργο, βρίσκοντας συχνά παραλληλισμούς μεταξύ της δικής τους ζωής και των εμπειριών ή των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν αυτές οι φιγούρες. Για παράδειγμα, οι αναγνώστες μπορεί να συσχετιστούν με τα σημεία καμπής ή τις σημαίνουσες προσωπικότητες σε μια αυτοβιογραφία ή να βρουν κοινά σημεία με χαρακτήρες που μοιράζονται την ηλικία ή τις καταστάσεις της ζωής τους (Allen Heath et al 2005).
Το δεύτερο στάδιο, η κάθαρση, περιλαμβάνει την απελευθέρωση ή τον εξαγνισμό των συναισθημάτων. Το στάδιο αυτό διευκολύνεται από τις συνδέσεις και τα συναισθήματα που ανακινήθηκαν κατά τη διάρκεια του σταδίου της αναγνώρισης. Είναι συχνά μια στιγμή αποκάλυψης ή κατανόησης, όπου οι αναγνώστες βιώνουν μια στιγμή "αχά", αναγνωρίζοντας και εσωτερικεύοντας τα συναισθήματα και τις εμπειρίες που απεικονίζονται στο αναγνωστικό υλικό (Shechtman, 1999- Stanley 1999).
Τέλος, στο στάδιο της ενόραση, οι αναγνώστες συνθέτουν την κατανόησή τους και αρχίζουν να διατυπώνουν πρακτικές εφαρμογές. Μπορεί, για παράδειγμα, να καταρτίσουν έναν κατάλογο λύσεων που χρησιμοποιούν οι χαρακτήρες με τους οποίους έχουν ταυτιστεί και να τον χρησιμοποιήσουν ως βάση για την ανάπτυξη στρατηγικών για την αντιμετώπιση των δικών τους προβλημάτων της πραγματικής ζωής. Η αποτελεσματικότητα αυτού του σταδίου ενισχύεται από την εξειδίκευση και την πρακτικότητα των στρατηγικών που προκύπτουν από το αναγνωστικό υλικό. Αυτή η διαδικασία βιβλιοθεραπείας δείχνει πώς η ανάγνωση, τόσο η μυθοπλασία όσο και η μη μυθοπλασία, μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο για την προσωπική ανάπτυξη και την επίλυση προβλημάτων. Τα στάδια της αναγνώρισης, της κάθαρσης και της ενόρασης συνεργάζονται για να οδηγήσουν τους αναγνώστες από την ενσυναισθητική εμπλοκή στην πρακτική εφαρμογή στη ζωή τους. Ο μεταμορφωτικός αντίκτυπος της ανάγνωσης είναι καλά τεκμηριωμένος μέσα από αμέτρητες προσωπικές και συναισθηματικά φορτισμένες μαρτυρίες που πιστοποιούν τα οφέλη της. Η ανάγνωση συνυφαίνεται εγγενώς με τη σκέψη, μια σύνδεση που συχνά αναγνωρίζουμε διαισθητικά και συντονιζόμαστε με αυτήν. Η δύναμη των ιστοριών να αγγίζουν τα ανθρώπινα συναισθήματα και να λειτουργούν ως καταλύτες για προσωπική ανάπτυξη είναι ένα φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί και καταγραφεί σε όλες τις ιστορικές αφηγήσεις (Pehrsson & McMillen 2007). Ωστόσο, η μέτρηση της αποτελεσματικότητας της βιβλιοθεραπείας αποτελεί πρόκληση λόγω της υποκειμενικής της φύσης και της ένταξής της σε ευρύτερα θεραπευτικά πλαίσια. Τα εμπειρικά στοιχεία είναι ισχυρότερα για τη μη μυθοπλασία από ό,τι για τη μυθοπλασία, αλλά η έλλειψη τυποποιημένων μεθοδολογιών και οι διαφορετικοί πληθυσμοί μελέτης καθιστούν δύσκολη την εξαγωγή οριστικών συμπερασμάτων. Παρόλα αυτά, η ευρεία χρήση της μυθοπλασίας στη θεραπεία υποδηλώνει την αντιληπτή αποτελεσματικότητά της (Pehrsson & McMillen, 2005). Συμπερασματικά, ενώ η βιβλιοθεραπεία είναι πολλά υποσχόμενη, απαιτεί περαιτέρω έρευνα, ιδίως όσον αφορά τη χρήση της μυθοπλασίας. Παραμένει ένας αναπτυσσόμενος τομέας, που αξιοποιείται καλύτερα από εξειδικευμένους και εποπτευόμενους επαγγελματίες. Παρά την περιορισμένη εμπειρική έρευνα, ο αντίκτυπος των ιστοριών στα ανθρώπινα συναισθήματα είναι ευρέως αναγνωρισμένος (Floyd et al., 2006- Marrs, 1995- Riordan, 1991).
3. Ογκολογία και βιβλιοθεραπεία
Στην έρευνα των Malibiran, Tariman & Amer (2018), παρουσιάζεται μια εμπεριστατωμένη ανάλυση της αποτελεσματικότητας της βιβλιοθεραπείας στην ανακούφιση της ψυχολογικής δυσφορίας των καρκινοπαθών. Η έρευνα ξεκινά με τη μελέτη περίπτωσης μιας 36χρονης εκπαιδεύτριας γιόγκα, της Ε.Α., η οποία διαγνώστηκε με καρκίνο του μαστού, αναδεικνύοντας το άγχος της και τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιήθηκε η βιβλιοθεραπεία ως παρέμβαση. Στη συνέχεια, η μελέτη εμβαθύνει σε μια ενοποιητική βιβλιογραφική ανασκόπηση, ακολουθώντας το πλαίσιο των Whittemore και Knafl, για να αξιολογήσει τα υπάρχοντα στοιχεία σχετικά με την αποτελεσματικότητα της βιβλιοθεραπείας στη φροντίδα του καρκίνου. Η ανασκόπηση περιελάμβανε άρθρα από το 1985-2017, με αποτέλεσμα να προκύψουν εννέα σχετικές μελέτες προς ανάλυση. Τα βασικά ευρήματα της ανασκόπησης δείχνουν ότι η βιβλιοθεραπεία, που περιλαμβάνει τόσο μυθοπλασία όσο και μη μυθοπλασία, έχει μελετηθεί κυρίως σε σχέση με τη μείωση του άγχους και της κατάθλιψης και την ενίσχυση των δεξιοτήτων αντιμετώπισης σε ασθενείς με καρκίνο. Τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα εργαλεία για τη μέτρηση αυτών των αποτελεσμάτων ήταν η κλίμακα άγχους και κατάθλιψης του νοσοκομείου (HADS) και η κλίμακα αξιολόγησης των αποτελεσμάτων του παιδιού (CORS). Αναλυτικότερα, η μελέτη που αναλύθηκε αποκάλυψε θετικά αποτελέσματα, αποδεικνύοντας τα οφέλη της βιβλιοθεραπείας για τους καρκινοπαθείς. Ωστόσο, η έρευνα επισημαίνει επίσης τους περιορισμούς, συμπεριλαμβανομένων των μικρών μεγεθών δείγματος και της ετερογένειας των αποτελεσμάτων που μετρήθηκαν και των εργαλείων που χρησιμοποιήθηκαν. Αυτή η ποικιλομορφία παρουσιάζει προκλήσεις στην αξιολόγηση της ισχύος της συσχέτισης μεταξύ της βιβλιοθεραπείας και των θεραπευτικών ωφελειών της. Οι συγγραφείς συνιστούν τη χρήση τυποποιημένων μετρήσεων για το άγχος, την κατάθλιψη και την αντιμετώπιση σε μελλοντικές μελέτες, ώστε να επιτρέπονται ουσιαστικές συγκρίσεις και πειστικά ευρήματα. Συμπερασματικά, η έρευνα υπογραμμίζει τη δυνατότητα της βιβλιοθεραπείας ως ευεργετικής παρέμβασης για την ανακούφιση από το άγχος, την κατάθλιψη και την ενίσχυση των δεξιοτήτων αντιμετώπισης σε ασθενείς που έχουν διαγνωστεί με καρκίνο. Ωστόσο, υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη για πιο ισχυρές, τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές για να διαπιστωθεί αιτιώδης σχέση μεταξύ της βιβλιοθεραπείας και των αποτελεσμάτων που αναφέρουν οι ασθενείς. (Malibiran, Tariman & Amer, 2018). Αυτό το ολοκληρωμένο ερευνητικό άρθρο των Wells et al (2023), προσφέρει μια σε βάθος διερεύνηση του ρόλου της βιβλιοθεραπείας στη βελτίωση της συναισθηματικής ευεξίας των ατόμων που υποβάλλονται σε θεραπεία καρκίνου. Η μελέτη εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της ψυχο-ογκολογίας και της ολοκληρωμένης ογκολογίας. Οι ερευνητές παρατήρησαν αξιοσημείωτη μείωση της ικανότητας ανάγνωσης για ευχαρίστηση μεταξύ των τακτικών αναγνωστών που υποβάλλονται σε θεραπεία καρκίνου. Η μείωση αυτή συνδέεται με τη γνωστική εξασθένιση που σχετίζεται με τον καρκίνο (CRCI), επηρεάζοντας τις γνωστικές λειτουργίες που είναι ζωτικής σημασίας για την ανάγνωση. Η μελέτη αποσκοπεί στη διερεύνηση των δυνατοτήτων ενός προγράμματος βιβλιοθεραπείας με ανάγνωση για την ενίσχυση της συναισθηματικής ευημερίας των καρκινοπαθών. Η ανασκόπηση διαπιστώνει τα οφέλη της ανάγνωσης για την ψυχική υγεία, ιδίως το ρόλο της μυθοπλασίας στην παροχή διαφυγής και στην ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων και της ενσυναίσθησης. Παρά τα οφέλη αυτά, ο CRCI μπορεί να καταστήσει την ανάγνωση πρόκληση, καθιστώντας έτσι αναγκαίες εναλλακτικές προσεγγίσεις, όπως τα προγράμματα ανάγνωσης-διαβάσματος. Η παρούσα μελέτη χρησιμοποιεί έναν διερευνητικό, πειραματικό σχεδιασμό προ/μετά με μικτές μεθόδους. Εξετάζει τον αντίκτυπο ενός προγράμματος ανάγνωσης-διαβάσματος στους συμμετέχοντες, χρησιμοποιώντας ποιοτικά και ποσοτικά δεδομένα. Η παρέμβαση περιλαμβάνει την επιλογή αναγνωστικού υλικού με βάση τις ατομικές προτιμήσεις και την παροχή εβδομαδιαίων συνεδριών ανάγνωσης-προλόγου. Τα ευρήματα υποδηλώνουν θετικές επιπτώσεις στις συναισθηματική ευημερία των συμμετεχόντων. Τα αποτελέσματα της μελέτης αναμένεται να περιλαμβάνουν έναν οδηγό εκπαίδευσης εθελοντών αναγνωστών και έναν οδηγό ιστοριών, που θα είναι δυνητικά ωφέλιμα σε διάφορα περιβάλλοντα, όπως κέντρα καρκίνου, ξενώνες και υπηρεσίες παρηγορητικής φροντίδας. Έτσι, η έρευνα υπογραμμίζει τις δυνατότητες της βιβλιοθεραπείας, ιδιαίτερα των προγραμμάτων ανάγνωσης, στην αντιμετώπιση των συναισθηματικών αναγκών των καρκινοπαθών, συμβάλλοντας με νέες ιδέες στους τομείς της LIS, της ψυχο-ογκολογίας και της ολοκληρωμένης ογκολογίας.
Η διδακτορική έρευνα της Schneider, με τίτλο "Η επίδραση της βιβλιοθεραπείας στο άγχος σε παιδιά με καρκίνο", που παρουσιάστηκε στο Πανεπιστήμιο George Fox το 2012, διερευνά την επίδραση της βιβλιοθεραπείας στη μείωση του άγχους σε παιδιά που υποβάλλονται σε θεραπεία καρκίνου. Η μελέτη είναι σημαντική για την εστίασή της σε μια νεαρή δημογραφική ομάδα που βιώνει αυξημένη συναισθηματική δυσφορία λόγω της ιατρικής τους κατάστασης και τη διερεύνηση μιας μη παραδοσιακής, προσιτής μορφής θεραπείας. Στην έρευνα συμμετείχαν 21 παιδιά ηλικίας 4 έως 12 ετών, τα οποία διαγνώστηκαν κυρίως με αιματολογικούς καρκίνους όπως η Οξεία Λεμφοβλαστική Λευχαιμία (ΟΛΛ). Η παρέμβαση συνίστατο στην ανάγνωση ενός εικονογραφημένου βιβλίου που σχεδιάστηκε για τη μελέτη, "Η μέρα της Nikki στη χημειοθεραπεία", το οποίο περιείχε στρατηγικές αντιμετώπισης για παιδιά με καρκίνο. Η αποτελεσματικότητα της παρέμβασης μετρήθηκε με τη χρήση της Κλίμακας Αξιολόγησης των Αποτελεσμάτων του Παιδιού (Child Outcome Rating Scale - CORS) και πρόσθετων στοιχείων που αξιολογούσαν τη φυσιολογική διέγερση.
Οι απαντήσεις των παιδιών καταγράφηκαν αμέσως μετά την ανάγνωση του βιβλίου και αρκετούς μήνες αργότερα. Τα αποτελέσματα της μελέτης υποδηλώνουν ότι η βιβλιοθεραπευτική παρέμβαση επηρέασε θετικά την αντίληψη των παιδιών για την ενδοπροσωπική τους λειτουργία και μείωσε τη φυσιολογική διέγερση. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι βελτιώσεις αυτές διατηρήθηκαν ή και ενισχύθηκαν αρκετούς μήνες μετά την παρέμβαση, υποδεικνύοντας τη διαρκή επίδραση της βιβλιοθεραπείας. Τα παιδιά ήταν σε θέση να εφαρμόσουν τις στρατηγικές αντιμετώπισης από το βιβλίο στη δική τους ζωή, αποδεικνύοντας την πρακτική σημασία της παρέμβασης. Έτσι, η έρευνα του Schneider υπογραμμίζει τις δυνατότητες της βιβλιοθεραπείας ως μια αποτελεσματική, χαμηλού κόστους παρέμβαση για τα παιδιά με καρκίνο, ικανή να βελτιώσει τη συναισθηματική τους ευημερία (Schneider, 2012).
Συμπεράσματα
Ο ρόλος της βιβλιοθεραπείας στην ογκολογία είναι πολύπλευρος. Η λογοτεχνία μπορεί να χρησιμεύσει ως διέξοδος, επιτρέποντας στους ασθενείς να αποσπάσουν στιγμιαία την προσοχή τους από την ασθένειά τους. Μπορεί επίσης να αποτελέσει πηγή παρηγοριάς και ταύτισης, καθώς οι ασθενείς βρίσκουν τις εμπειρίες και τα συναισθήματά τους να αντανακλώνται στις αφηγήσεις των άλλων. Επιπλέον, η λογοτεχνία μπορεί να προσφέρει πολύτιμες γνώσεις σχετικά με τους μηχανισμούς αντιμετώπισης, την ανθεκτικότητα και την ανθρώπινη εμπειρία της αντιμετώπισης της ασθένειας και των αντιξοοτήτων. Τα οφέλη της βιβλιοθεραπείας για τους ογκολογικούς ασθενείς αναγνωρίζονται όλο και περισσότερο στην κλινική έρευνα. Τα οφέλη αυτά περιλαμβάνουν:
- Συναισθηματική υποστήριξη: Το διάβασμα μπορεί να προσφέρει συναισθηματική παρηγοριά και μια αίσθηση συντροφικότητας, μειώνοντας τα αισθήματα απομόνωσης και μοναξιάς που συχνά συνοδεύουν μια διάγνωση καρκίνου.
- Γνωστική δέσμευση: Η ενασχόληση με τη λογοτεχνία διεγείρει τις γνωστικές λειτουργίες, οι οποίες μπορεί να είναι θεραπευτικές στη διαχείριση των γνωστικών παρενεργειών των θεραπειών του καρκίνου, όπως ο "χημειοεγκέφαλος".
- Ενισχυμένες στρατηγικές αντιμετώπισης: Η έκθεση σε ιστορίες των αγώνων και των θριάμβων άλλων μπορεί να εμπνεύσει τους ασθενείς και να προσφέρει πρακτικές στρατηγικές αντιμετώπισης για την αντιμετώπιση της δικής τους ασθένειας.
- Διευκόλυνση της έκφρασης: Η βιβλιοθεραπεία συχνά ενθαρρύνει τους ασθενείς να εκφράσουν τα δικά τους συναισθήματα και εμπειρίες, είτε μέσω συζήτησης είτε μέσω γραφής, βοηθώντας στη συναισθηματική επεξεργασία και την αυτοέκφραση.
- Αυξημένη ενσυναίσθηση και κατανόηση: Το διάβασμα για τις εμπειρίες άλλων μπορεί να προωθήσει μια βαθύτερη κατανόηση και ενσυναίσθηση, τόσο για τον εαυτό του όσο και για άλλους που περνούν παρόμοιες καταστάσεις.
Καθώς εμβαθύνουμε στο ρόλο της βιβλιοθεραπείας στην ογκολογία, είναι σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη τις ατομικές προτιμήσεις και ανάγκες κάθε ασθενούς. Παρόλο που η βιβλιοθεραπεία προσφέρει σημαντικές υποσχέσεις, δεν είναι μια λύση που ταιριάζει σε όλους και θα πρέπει να προσαρμόζεται στο μοναδικό συναισθηματικό και ψυχολογικό τοπίο κάθε ασθενούς. Η έρευνα και η κλινική πρακτική θα πρέπει να συνεχίσουν να διερευνούν τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους ενσωμάτωσης της βιβλιοθεραπείας στην ογκολογική περίθαλψη, διασφαλίζοντας ότι συμπληρώνει την ιατρική θεραπεία και ανταποκρίνεται στις ολιστικές ανάγκες των ασθενών. Συμπερασματικά, η ενσωμάτωση της βιβλιοθεραπείας στην ογκολογική περίθαλψη αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός για την αντιμετώπιση των πολύπλευρων αναγκών των καρκινοπαθών. Αξιοποιώντας τη δύναμη της λογοτεχνίας, μπορούμε να προσφέρουμε μια μορφή θεραπείας που υπερβαίνει το σωματικό και αγγίζει το συναισθηματικό και ψυχολογικό πεδίο, παρέχοντας μια πηγή παρηγοριάς, δύναμης και ανθεκτικότητας για όσους βρίσκονται στο ταξίδι του καρκίνου.
Βιβλιογραφία:
Afolayan, J. A. (1992). Documentary perspective of bibliotherapy in education. Reading Horizons, 33(2), 137- 148.
Allen Heath, MSheen, D, Leavy, D, Young, E & Money, K. (2005). Bibliotherapy A Resource to Facilitate Emotional Healing and Growth. School Psychology International. 26(5), 563–580. DOI: 10.1177/0143034305060792
Floyd, M., Rohen, N. A., Shackelford, J. A. M., Hubbard, K. L., Parnell, M. B., Scogin, F., et al. (2006). Two-year follow-up of bibliotherapy and individual cognitive therapy for depressed older adults. Behavior Modification, 30(3), 281-294.
Howie, M. 1983. Bibliotherapy in Social Work. British Journal of Social Work, 13, 287- 319.
Marrs, R. W. (1995). A meta-analysis of bibliotherapy studies. American Journal of Community Psychology, 23(6), 843- 870.
Pardeck, J. T. (1998). Using books in clinical social work practice: A guide to bibliotherapy. New York: Haworth Press.
Pardeck, J. T., & Pardeck, J. A. (1998). An exploration of the uses of children's books as an approach for enhancing cultural diversity. Early Child Development and Care, 147, 25-31.
Pehrsson, D. E., & McMillen, P. (2005). A Bibliotherapy Evaluation Tool: Grounding counselors in the therapeutic use of literature. Arts in Psychotherapy, 32(1), 47-59.
Riordan, R. J. (1991). Bibliotherapy revisited. Psychological Reports, 68(1), 306.
Rubin, R. J. (1978). Using bibliotherapy: A guide to theory and practice. Phoenix, AZ: Oryx Press.
Shechtman, Z. (1999). Child Psychiatry and Human Development. 30(1), 39–53
Schneider, N. (2012). Bibliotherapy's effect on anxiety in children with cancer, Doctor of Psychology (PsyD). Paper 87. http://digitalcommons.georgefox.edu/psyd/87
Shrodes, C. (1950). Bibliotherapy: A theoretical and clinicalexperimental study. Unpublished doctoral dissertation, University of California at Berkeley.
Stanley, J. (1999). Reading to Heal. How to use Bibliotherapy to Improve your Life. Element. Boston, MA.
Malibiran, R., Tariman, J. D., & Amer, K. (2018). Bibliotherapy: Appraisal of Evidence for Patients Diagnosed With Cancer. Clinical Journal of Oncology Nursing, 22(4), 377-380. DOI: 10.1188/18.CJON.377-380.
Wells, E., Velasquez, D., Hutchinson, A., & Gunn, K. (2023). Psycho-oncology Bibliotherapy Program for Improving the Emotional Wellbeing of People Undergoing Cancer Treatment: Literature Review and Preliminary Findings. DOI: 10.1080/24750158.2023.2231231








Όλες οι αντιδράσεις:
Εσείς και χαράλαμπος τσολάκης

Δευτέρα 30 Οκτωβρίου 2023

«Η ιστορία των Κοινοπραξιών Βιβλιοθηκών, διεθνώς και στη χώρα μας» Της Δρ. Ελένης Σεμερτζίδου, Υπεύθυνη Ιατρικής Βιβλιοθήκης ΠΓΝΘ ΑΧΕΠΑ

 Ένα Σύστημα Υγείας είναι ένα μεγάλο σύνθετο δίκτυο, που χρειάζεται λεπτομερή Αρχειοθέτηση και Βιβλιοθήκες. Αφού, λοιπόν, δεχτούμε αυτή τη συνθήκη για αρχή, τότε μπορούμε να πούμε ότι τέτοιες Βιβλιοθήκες είναι οι Ιατρικές Βιβλιοθήκες που λειτουργούν στα Νοσοκομεία και φέρουν τον τίτλο ΄΄Νοσοκομειακές Βιβλιοθήκες΄΄. Δυστυχώς, λόγω δημοσιονομικών περιορισμών - πενιχρών, δηλαδή, προϋπολογισμών των Νοσοκομείων της χώρας μας – υπάρχει μια δυστοκία στο να λειτουργήσουν οι Νοσοκομειακές Βιβλιοθήκες αυτόνομα και ανεξάρτητα, η μία από την άλλη. Μία λύση στο πρόβλημα αυτό ήταν – και παραμένει - η δημιουργία ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑΣ.

Μιλώντας γενικά, το βασικό όφελος της συμμετοχής μιας Βιβλιοθήκης σε μια Κοινοπραξία - άρα και των Νοσοκομειακών Βιβλιοθηκών συμπεριλαμβανομένων – είναι η δυνατότητα συμμετοχής της κάθε Βιβλιοθήκης σε συλλογικές αγορές, καθώς και η εύκολη πρόσβαση σε πόρους (πηγές, δηλαδή, πληροφόρησης. Έντυπες, αλλά κυρίως, ηλεκτρονικές). Πιο συγκεκριμένα, οι Κοινοπραξίες έχουν υψίστη σημασία για την ανάπτυξη και την πρόοδο μιας Επιστήμης, ιδιαίτερα όταν αναφερόμαστε στον ευαίσθητο τομέα της Υγείας. Προσανατολισμένοι, πάντα, στον ρόλο των Νοσοκομειακών Βιβλιοθηκών, πρέπει να πούμε ότι οι Νοσοκομειακές Βιβλιοθήκες συμβάλλουν στην ανάπτυξη της γνώσης και της επαγγελματικής εμπειρίας Ιατρών και Νοσηλευτών, στη βελτίωση των δεξιοτήτων τους και του έργου τους, καθώς και στον τρόπο φροντίδας των ασθενών. Επομένως, μια Κοινοπραξία Νοσοκομειακών Βιβλιοθηκών είναι, εκ των πραγμάτων, άμεσα συνδεδεμένη με το ισχυρό διακύβευμα όλων των εποχών, αυτό της υγείας και της ασφάλειας των Πολιτών.
Αν επιχειρήσουμε, τώρα, μια σύντομη ιστορική αναδρομή στο κομμάτι που λέγεται ΄΄ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΕΣ΄΄, πρέπει να αναφέρουμε ότι στις ΗΠΑ, Κοινοπραξίες Βιβλιοθηκών υπήρχαν από το 1933 στην Ακαδημαϊκή Κοινότητα. Με την πάροδο των ετών και με την πρόοδο της τεχνολογίας, εξελίχθηκαν αυτές οι Κοινοπραξίες, ώστε να περιλαμβάνουν πολλές χιλιάδες πηγές, έντυπες και ηλεκτρονικές. Στη Νότια Αυστραλία, λόγω των περιορισμένων εσόδων και της έλλειψης χρηματοδότησης, εφαρμόστηκαν δύο μέτρα που κατηγοριοποίησαν και τους τρόπους, καθώς και τον όγκο χρήσης των δεδομένων της κάθε Βιβλιοθήκης. Αφού προσδιορίστηκε, για παράδειγμα, ο τύπος χρήσης, πραγματοποιήθηκε στατιστική ανάλυση ανά οργανισμό – πελάτη, προκειμένου να τροποποιηθούν ανάλογα και οι συνδρομές, αλλά και οι συνδρομητές – μέλη της κοινοπραξίας. Δημιουργήθηκαν έτσι τέσσερις κατηγορίες χρήσης, καθεμία από τις οποίες παρείχε συγκεκριμένες δυνατότητες στους χρήστες της. Ο κάθε πελάτης μπορούσε να επιλέξει το πακέτο που του ταιριάζει καλύτερα και να πληρώσει ανάλογα.
Γίνεται, επομένως, κατανοητό ότι μια Κοινοπραξία διαθέτει διάφορα μοντέλα εργασίας, προκειμένου να λειτουργήσει σωστά και να ευοδώσει. Αυτά τα μοντέλα εξαρτώνται από την πηγή δυσκολίας που αντιμετωπίζει η κάθε χώρα, η οποία «πηγή δυσκολίας» μπορεί να είναι είτε οικονομική, είτε πολιτική, είτε κοινωνική. Για παράδειγμα, υπάρχουν πολλές περιοχές, κυρίως αραιοκατοικημένα νησιά, τα οποία έχουν πολύ περιορισμένες πηγές πληροφοριών, λόγω της έλλειψης ιδρυμάτων που διαθέτουν. Η μέθοδος αντιμετώπισης των ελλείψεων που εμφανίζονται στα μικρά νησιωτικά κράτη φαίνεται να διευκολύνεται μέσω των μαθημάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, αλλά και των Κοινοπραξιών που δημιουργούνται μεταξύ όλων των Πανεπιστημίων και των Ιδρυμάτων Υγείας που υπάρχουν ανά νησιωτική ομάδα.
Το 1983, υπήρξε πρωτοβουλία για συγκέντρωση σε ένα Ενιαίο Σύστημα όλων των Βιβλιοθηκών της χώρας μας. Από αυτή την πρωτοβουλία προέκυψε ο Συλλογικός Κατάλογος Περιοδικών, ο οποίος μέχρι το 2000 περιελάμβανε 206 Βιβλιοθήκες, και η οργάνωση και λειτουργία του υποστηρίχθηκε από το ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ, στην Αθήνα. Οι Βιβλιοθήκες, που αποτελούν το Δίκτυο Επιστημονικών και Τεχνολογικών Βιβλιοθηκών, συνδυάζονται με μια μορφή βάσης δεδομένων και επικοινωνίας, και η ανταλλαγή άρθρων περιοδικών και τα βιβλιοθηκονομικά «δάνεια» μπορούν να συμβούν με μεγάλη ευκολία. Για τον περιορισμό πιθανών δυσλειτουργιών, στην πρώτη φάση της κανονικής λειτουργίας του Δικτύου, αποφασίστηκε η συμμετοχή Βιβλιοθηκών, οι οποίες λειτουργούσαν ταυτόχρονα και ως ΄΄χρήστες΄΄ και ως ΄΄προμηθευτές΄΄ του Δικτύου, αποκλείστηκαν δηλαδή Βιβλιοθήκες που για κάποιους λόγους δεν ήταν σε θέση να λειτουργήσουν ως ΄΄προμηθευτές΄΄. Αυτό έγινε για να επιτευχθεί ισορροπημένη χρήση και να επιμεριστεί το βάρος των παρεχόμενων υπηρεσιών σε όλες τις Βιβλιοθήκες.
Μια άλλη επανάσταση στην ψηφιακή εποχή των Βιβλιοθηκών ήταν η δημιουργία του HILLnet - Hellenic Interlibrary Loan Network (HILLnet) - ή αλλιώς ΔΙΚΤΥΟ ΔΙΑΔΑΝΕΙΣΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ, το οποίο ήταν υπεύθυνο για τη διευκόλυνση της Συνεργασίας μεταξύ των Βιβλιοθηκών και την Παραγγελία άρθρων περιοδικών στο διαδίκτυο. Συγκεκριμένα, Το ΔΙΚΤΥΟ ΔΙΑΔΑΝΕΙΣΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ (ΔΔΕΒ) είναι η επίσημη συνεργασία Φορέων που έχουν την ευθύνη λειτουργίας Υπηρεσιών Βιβλιοθήκης & Πληροφόρησης στην Ελληνική και Κυπριακή Επικράτεια και διενεργούν την Πληροφοριακή Υπηρεσία του Διαδανεισμού. Η σύσταση του δικτύου αναπτύχθηκε στα πλαίσια των ενεργειών του Συνδέσμου των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών των Ιδρυμάτων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης (Σ.Ε.Α.Β.), με τον όρο της αυτοδιαχείρισης και της καλής θέλησης από την πλευρά των μελών του δικτύου.
Μαζί με το HILLnet, το HEALlink ήταν ένα άλλο Σύστημα υπεύθυνο για την κοινοπραξία που άρχισε να λειτουργεί το 1999. Πρόκειται για έναν Σύνδεσμο Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών που λειτουργεί υπό μορφή Κοινοπραξίας και αποτελείται από 43 Ιδρύματα/Μέλη. Μέσω της διαδικτυακής πύλης του HEAL-Link για τις ηλεκτρονικές πηγές, τα μέλη του Συνδέσμου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών έχουν πρόσβαση σε ηλεκτρονικό υλικό (πλήρες κείμενο ηλεκτρονικών περιοδικών και βιβλίων και βιβλιογραφικές βάσεις δεδομένων μέσω των ιστοσελίδων/πλατφορμών διαφόρων εκδοτών/διαθετών) που καλύπτεται από συμβάσεις που έχει συνάψει ο Σύνδεσμος με διάφορους εκδότες/διαθέτες.
Προχωράμε στο έτος 2001, στη διάρκεια του έγινε αναδιοργάνωση του Εθνικού Συστήματος Υγείας της χώρας μας. Το «IASYS», το οποίο είναι ένα Ενιαίο Πληροφοριακό Σύστημα στον τομέα της Υγείας, δημιουργήθηκε το 2005, και η κύρια ευθύνη του είναι να διαχειρίζεται τα ραντεβού των ασθενών.
Ο ΄΄Κάλλιπος΄΄, άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα ιστότοπου συλλογής συγγραμμάτων, βοηθημάτων και μαθησιακών αντικειμένων, που παρήχθησαν στα πλαίσια του Έργου «Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα». Φιλοδοξία του Αποθετηρίου αυτού ήταν η συστηματική καταγραφή, οργάνωση και μακροχρόνια διατήρηση των συγγραμμάτων και μαθησιακών αντικειμένων της Ακαδημαϊκής Κοινότητας. Το υλικό του Αποθετηρίου είναι διαθέσιμο μέσω του Ηλεκτρονικού Καταλόγου της Βιβλιοθήκης & Κέντρου Πληροφόρησης του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ.
Συνεχίζουμε με την ilSeab. Πρόκειται για μια δικτυακή υπηρεσία για την πληροφόρηση, την υποστήριξη και την εκπαίδευση των τελικών χρηστών (προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών, μελών ΔΕΠ/ΕΠ κ.λπ.) καθώς και των Βιβλιοθηκονόμων των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών της χώρας, σχετικά με την πληροφοριακή παιδεία, την πρόσβαση και την αποτελεσματική αξιοποίηση των ηλεκτρονικών πηγών (ηλεκτρονικά περιοδικά, βιβλία, βάσεις δεδομένων κλπ.) και των ηλεκτρονικών υπηρεσιών του Σ.Ε.Α.Β (ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ).
Στον τομέα της διάγνωσης τώρα, πρέπει να αναφέρουμε ότι αυτή συχνά εξαρτάται από έγγραφα ιατρικού ιστορικού. Με τη μαζική ανάπτυξη της τεχνολογίας, αυτά τα έγγραφα έγιναν εικονικά αρχεία που ονομάζονται EMRs (Electronic Medical Records), δηλαδή Ηλεκτρονικοί Φάκελοι Ασθενών. Οι Ιατρικοί Βιβλιοθηκονόμοι μπορούν να συμβάλλουν στον εμπλουτισμό ενός Ηλεκτρονικού φακέλου Ασθενούς, ώστε, πέρα από το ιατρικό ιστορικό του ασθενή - το οποίο και συμπληρώνεται από τον εκάστοτε θεράποντα ιατρό - να υπάρχει σε κάθε ηλεκτρονικό φάκελο και πληροφοριακό υλικό προερχόμενο από διεθνείς ψηφιακές ιατρικές βάσεις δεδομένων, που να μπορεί να τις συμβουλεύεται και ο γιατρός αλλά και ο ίδιος ο ασθενής που έχει πρόσβαση στον φάκελό του και θέλει να ενημερωθεί για τη νόσο του. Τα καλύτερα ελεγμένα και πιο υψηλής ποιότητας EMR μπορούν να βελτιώσουν το επίπεδο υγείας των πολιτών μιας χώρας. Επιπλέον, τα EMR συμβάλλουν στον καλύτερο έλεγχο του κόστους των υπηρεσιών που παρέχονται στα Νοσοκομεία, και, με τη χρήση και της τεχνητής νοημοσύνης, μπορούν να βοηθήσουν στη λήψη καλύτερων ιατρικών αποφάσεων για κάθε περιστατικό νοσηλείας.
Συνεχίζουμε με το έργο COVID-NMA, το οποίο είναι ένα μέσο κοινοπραξίας που παρέχει ζωντανή χαρτογράφηση όλων των δοκιμών-μελετών που αξιολογούν την επίδραση παρεμβάσεων στην πρόληψη ή τη θεραπεία του COVID-19. Η βάση δεδομένων COVID-19, η οποία παράγεται από την πλατφόρμα καταγραφής διεθνών κλινικών δοκιμών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, προβάλλεται κάθε βδομάδα και βοηθά στον εντοπισμό επιλέξιμων τυχαιοποιημένων δοκιμών ελέγχου (RTC). Το έργο περιλαμβάνει μια ζωντανή συστηματική ανασκόπηση, η οποία βασίζεται σε ένα ΄΄ζωντανό΄΄ πρωτόκολλο, κλιμακούμενο στις εξελισσόμενες ανάγκες των ενδιαφερομένων.
Αναφορικά με την πανδημία του COVID-19, που ταλανίζει τον πλανήτη μας εδώ και δύο χρόνια, θέλοντας και μη, οφείλουμε να αναφέρουμε ότι αυτή έχει προκαλέσει την προσοχή ολόκληρης της Ιατρικής Κοινότητας, παγκοσμίως. Ως αποτέλεσμα αυτού, είναι όλοι οι τύποι ιατρικών και παραϊατρικών επαγγελμάτων να προσελκύονται αναπόφευκτα στον κοινό αγώνα για την καταπολέμηση της εξάπλωσης της νόσου, περαιτέρω. Στην τρέχουσα υγειονομική κρίση, ο ρόλος των Ιατρικών Βιβλιοθηκονόμων έχει διευρυνθεί σημαντικά από την απόλυτη ανάγκη για περισσότερη και πιο έγκυρη ιατρική πληροφόρηση. Οι Βιβλιοθηκονόμοι που εργάζονται σε Νοσοκομειακές Βιβλιοθήκες παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση του κοινού, το φιλτράρισμα πλαστών πληροφοριών, την υποστήριξη ερευνητών, μελών ΔΕΠ, ιατρών και νοσηλευτών, έως και την παροχή υπηρεσιών παράδοσης εγγράφων. Η πρόσβαση στις σωστές πληροφορίες, τη σωστή στιγμή, είναι ζωτικής σημασίας για τους ερευνητές και τους κλινικούς ιατρούς που εργάζονται από κοινού στην καταπολέμηση του εν λόγω ιού.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, διάφοροι εκδότες προσφέρουν συνεχώς δωρεάν πρόσβαση σε ιατρικές ψηφιακές βάσεις δεδομένων. Οι Βιβλιοθηκονόμοι που εργάζονται στον χώρο της Υγείας μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτές τις βάσεις δεδομένων για να κατεβάσουν πληροφορίες που σχετίζονται με τα ερευνητικά ενδιαφέροντα των ερευνητών τους, των ερευνητικών ομάδων, των μελών ΔΕΠ και των εργαζομένων στον τομέα της Υγείας. Ως εκ τούτου, οι Ιατρικοί Βιβλιοθηκονόμοι πρέπει να διαδραματίσουν βασικό ρόλο, καθώς η ποσότητα πληροφοριών αυξάνεται εκθετικά και συνεχώς.
Τα μοντέλα ανοικτής πρόσβασης δίνουν το προνόμιο της δωρεάν πληροφόρησης, τόσο στην ιατρική κοινότητα όσο και στα άτομα που είναι πρόθυμα να επεξεργαστούν και να γράψουν μια διατριβή ή να κάνουν μία έρευνα. Αυτό το μοντέλο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη Βουδαπέστη. Η φιλοσοφία πίσω από την πρωτοβουλία ανοιχτής πρόσβασης ήταν η συνεργασία μεταξύ όλων των Νοσοκομειακών Βιβλιοθηκών της Ουγγαρίας. Αν και στην χώρα μας υπάρχουν πια πολλές ηλεκτρονικές ιατρικές βάσεις δεδομένων για την εύρεση πληροφοριών, μια Κοινοπραξία Νοσοκομειακών Βιβλιοθηκών παραμένει ακόμη μια ευοίωνη προοπτική, αλλά και επιτακτικότερη από ποτέ ανάγκη, που πρέπει να τη δει το Υπουργείο Υγείας, χαράσσοντας μια ενιαία πολιτική πάνω στο θέμα αυτό για όλες τις Ιατρικές Βιβλιοθήκες Νοσοκομείων. Κι αυτό γιατί, μέσα από μια εν δυνάμει Κοινοπραξία Νοσοκομειακών Βιβλιοθηκών, τα υπέρογκα ποσά των συνδρομών σε ηλεκτρονικά βιβλία, περιοδικά και ιατρικές βάσεις δεδομένων, που δεν μπορούν να τα ΄΄σηκώσουν΄΄ οι πενιχροί προϋπολογισμοί των Νοσοκομείων, θα επιμεριστούν εξαιτίας μιας ισορροπημένης και δίκαιης χρήση των πηγών-πόρων από όλες τις Βιβλιοθήκες Νοσοκομείων και τα Κέντρα Υγείας, ακόμη κι από αυτά που βρίσκονται στα πιο απομακρυσμένα μέρη της ελληνικής επικράτειας, συμβάλλοντας, έτσι, στην αξιόπιστη ενημέρωση και εκπαίδευση της ιατρικής κοινότητας της χώρας μας – και όχι μόνον.



Νοσοκομειακές Βιβλιοθήκες και προσβασιμότητα για άτομα με αναπηρίες: Ο ρόλος του Ιατρικού Βιβλιοθηκονόμου της Ελένης Σεμερτζίδου, Δρ. Λογοτεχνίας-Ιατρική Βιβλιοθηκονόμος, ΙΑΤΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΠΓΝΘ ΑΧΕΠΑ

 Σύνοψη

Ο στόχος αυτής της εργασίας είναι να υποδείξει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες Ιατρικές Βιβλιοθήκες καθώς και εκείνες που πρέπει να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά για να δημιουργήσουν ένα προσβάσιμο και φιλόξενο περιβάλλον για άτομα με κάθε είδους αναπηρία. Επιπλέον, θα επιχειρήσει να επισημάνει τον αντίστοιχο ρόλο του Ιατρικού Βιβλιοθηκονόμου που πρέπει πάντα να εξελίσσεται και να ενισχύεται προκειμένου να αναγνωρίζει επιτυχώς διαφορετικές περιπτώσεις αναπηρίας και να αντιμετωπίζει στη συνέχεια στο πλαίσιο της ένταξης και της προσβασιμότητας στον χώρο της βιβλιοθήκης. Η εργασία επιχειρεί να εισαγάγει τη συνεχιζόμενη κατάσταση όσον αφορά την κοινωνική ένταξη των ατόμων με αναπηρία στις βιβλιοθήκες και τους ρόλους των βιβλιοθηκονόμων σχετικά με τις ανάγκες οποιωνδήποτε μειονεκτούντων ομάδων.
1. Εισαγωγή
Η ένταξη των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία είναι ένα διαδεδομένο φαινόμενο τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Προ αυτής της προσπάθειας, για μεγάλο χρονικό διάστημα, τα άτομα με αναπηρία είχαν αποκλειστεί από τη γενική εκπαίδευση, την απασχόληση και διάφορες κοινοτικές δραστηριότητες λόγω ατομικών αναπηριών. Ως ένταξη μπορεί να περιγραφεί η διαδικασία ομαλοποίησης των ατόμων με αναπηρίες, δηλαδή, τα άτομα με αναπηρία δεν διαχωρίζονται από την κυρίαρχη κοινωνία. Ζουν στην κοινωνία ως μέλη της κοινότητας και συμμετέχουν σε ισότιμη βάση. Για παράδειγμα, τα παιδιά με αναπηρίες πηγαίνουν στο ίδιο σχολείο σε μια κοινότητα μαζί με παιδιά χωρίς αναπηρία. Με την ίδια έννοια, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν επίσης τις τοπικές τους βιβλιοθήκες με τον ίδιο τρόπο όπως τα άτομα χωρίς αναπηρία. Με αυτόν τον τρόπο, τα άτομα με αναπηρία έχουν ίσες ευκαιρίες να αναπτύξουν πλήρως τις δυνατότητές τους, να ζήσουν ανεξάρτητα και να διαδραματίσουν πλήρως τον ρόλο τους ως ενεργοί πολίτες. Το 1981, τα Ηνωμένα Έθνη ανακήρυξαν το Διεθνές Έτος των Ατόμων με Αναπηρία (IYDP). Το θέμα του IYDP είναι «Πλήρης συμμετοχή και Ισότητα». Αν και λέγεται ότι το IYDP απευθυνόταν κυρίως σε όσους έχουν κινητικά προβλήματα, έχει αυξήσει σημαντικά την ευαισθητοποίηση όλων των ειδών των ατόμων με αναπηρία. Το ευρύ κοινό έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι τα άτομα με αναπηρία έχουν ίσα δικαιώματα πρόσβασης και συμμετοχής σε υπηρεσίες, προγράμματα και δραστηριότητες. Τα ίδια τα άτομα με αναπηρία έχουν επίσης συνειδητοποιήσει τα δικαιώματά τους και έχουν διαμαρτυρηθεί όταν αυτά παραβιάζονται. Στην κοινότητα των βιβλιοθηκών, η Διεθνής Ομοσπονδία Ενώσεων και Ιδρυμάτων Βιβλιοθηκών (IFLA) επεξεργάστηκε το Μανιφέστο της Δημόσιας Βιβλιοθήκης κατόπιν αιτήματος της UNESCO, που εγκρίθηκε το 1994. Το Μανιφέστο της Δημόσιας Βιβλιοθήκης έχει ως στόχο να πείσει τις τοπικές και εθνικές αρχές για τις θεμελιώδεις αξίες που προστατεύονται από τις βιβλιοθήκες και τη σημαντική συμβολή τους στην κοινότητα και τη δημοκρατία γενικότερα. Το Μανιφέστο αναφέρει ότι: “ Η ελευθερία, η ευημερία και η ανάπτυξη της κοινωνίας και των ατόμων είναι θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες. Θα επιτευχθούν μόνο μέσω της ικανότητας καλά ενημερωμένων πολιτών να ασκούν τα δημοκρατικά τους δικαιώματα και να διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στην κοινωνία. Η δημόσια βιβλιοθήκη, η τοπική πύλη προς τη γνώση, παρέχει βασική προϋπόθεση για τη δια βίου μάθηση, την ανεξάρτητη λήψη αποφάσεων και την πολιτιστική ανάπτυξη του ατόμου και των κοινωνικών ομάδων.”
1.1 Ένα νέο παράδειγμα βιβλιοθήκης
Έχει αναγνωριστεί ότι κάθε χρήστης δεν έχει το ίδιο επίπεδο πρόσβασης ή ευκαιρία να κάνει χρήση των πόρων μιας βιβλιοθήκης. Ο Madu (2008) σημείωσε ότι «είναι καθήκον της ίδιας της βιβλιοθήκης να εντοπίσει τις διάφορες αναπηρίες και πώς η βιβλιοθήκη μπορεί να χειριστεί τέτοια προβλήματα όπως αυτά των τυφλών και των ατόμων με μειωμένη όραση, των διανοητικά αναπηριών, των σωματικών αναπηριών κ.λπ.». Αυτός ο τύπος υπηρεσίας ονομάζεται υπηρεσίες επέκτασης βιβλιοθήκης. Παραδείγματα τέτοιων υπηρεσιών είναι οι υπηρεσίες κινητής βιβλιοθήκης, οι δημόσιες διαλέξεις και ο προσανατολισμός σχετικά με τον τρόπο χρήσης των πόρων της βιβλιοθήκης.
Κατά τη διάρκεια των υπηρεσιών κινητής βιβλιοθήκης, για παράδειγμα, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ένα όχημα για τη μεταφορά των πόρων της βιβλιοθήκης στις περιοχές που κατοικούν αυτές οι ομάδες ανθρώπων. Εναλλακτικά, η βιβλιοθήκη μπορεί να οργανώσει μια δημόσια διάλεξη για μειονεκτούντες επισκέπτες σχετικά με το πώς μπορούν να χρησιμοποιήσουν υλικό της βιβλιοθήκης που θα μπορούσε να τους ενδιαφέρει. Οι βιβλιοθήκες μπορούν επίσης να παρέχουν ειδικές υπηρεσίες σε θαμώνες με ειδικές ανάγκες πληροφόρησης χρησιμοποιώντας βιβλία σε ταινία (ομιλούμενα βιβλία), ψηφιακά ομιλούντα βιβλία και ειδικό εξοπλισμό, υλικό Braille και συμβουλευτικές υπηρεσίες αναγνωστών. Ως εκ τούτου, οι ακόλουθες υπηρεσίες θα μπορούσαν να παρέχονται σε βιβλιοθήκες προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες πληροφόρησης της μειονεκτούμενης ομάδας και να βοηθήσουν στη συμπερίληψη αυτών που είχαν αποκλειστεί στο παρελθόν.
Η συλλογή της Βιβλιοθήκης θα πρέπει επίσης να αποτελείται από τίτλους τόσο σε έντυπη όσο και σε μη έντυπη μορφή (Μπράιγ, κασέτα, ψηφιακή κασέτα και μεγάλη εκτύπωση) σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων μυθοπλασίας και μη, για όλες τις ηλικίες. Ο Byrne, (2005) υποστηρίζει ότι: «Κατά την οικοδόμηση της Κοινωνίας της Πληροφορίας, θα πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στις ειδικές ανάγκες των περιθωριοποιημένων και ευάλωτων ομάδων της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των μεταναστών, των εσωτερικά εκτοπισμένων ατόμων και των προσφύγων, των ανέργων, των μη προνομιούχων ατόμων και των μειονοτήτων. Θα αναγνωρίσουμε επίσης τις ειδικές ανάγκες των ηλικιωμένων και των ατόμων με αναπηρία». Η πρόσβαση στα κτίρια των βιβλιοθηκών είναι απολύτως απαραίτητη για την κάλυψη των αναγκών πληροφόρησης της μειονεκτούμενης ομάδας. Οι χώροι της βιβλιοθήκης μπορούν να κατασκευαστούν ώστε να περιλαμβάνουν ανελκυστήρες, τομές πεζοδρομίων και ράμπες που είναι ομαλές για τη μετακίνηση αναπηρικών αμαξιδίων και πινακίδες Braille γύρω από το κτίριο.
1.2 Ανάγκες πληροφόρησης των μειονεκτούντων ομάδων.
Γίνεται ευρέως προφανές ότι οι σύγχρονες βιβλιοθήκες καθώς και οι βιβλιοθηκονόμοι πρέπει να εξοικειωθούν με ένα πλήθος διαφορετικών βοηθημάτων για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες διαφορετικών μειονεκτουσών ομάδων. Υπό αυτή την έννοια, θα ήταν κρίσιμης σημασίας να προσδιορίσουμε τα συγκεκριμένα μέσα με τα οποία ένα σύγχρονο περιβάλλον βιβλιοθηκών μπορεί να εξυπηρετήσει καλύτερα οποιουσδήποτε πελάτες με ειδικές αναπηρίες, αναγνωρίζοντάς τους σε κατηγορίες:
α) Με προβλήματα όρασης/τυφλοί
Οι τυφλοί και τα άτομα με μειωμένη όραση έχουν τις ίδιες ανάγκες πληροφόρησης με όλους τους άλλους. Όμως, πολλά άτομα με προβλήματα όρασης δεν θα είναι σε θέση να κατανοήσουν τις καταγεγραμμένες πληροφορίες εάν δεν τους δοθούν σε κατάλληλη μορφή. Μερικοί άνθρωποι δεν είναι εντελώς τυφλοί αλλά είναι μερικώς τυφλοί. Προκειμένου να φιλοξενηθούν και να ανταποκριθούν στις ανάγκες πληροφόρησης μιας τέτοιας ομάδας ανθρώπων, οι βιβλιοθήκες μπορούν να αποκτήσουν πληροφοριακό υλικό όπως ηχητικές πηγές. Οι περισσότεροι άνθρωποι που είναι τυφλοί ή με προβλήματα όρασης δεν μπορούν να διαβάσουν το τυπικό ή συμβατικό έντυπο υλικό. Χρειάζονται σχολικά βιβλία και άλλο γραπτό υλικό σε προσβάσιμες μορφές, όπως βιβλία ήχου/ομιλίας, Μπράιγ, ηλεκτρονικό κείμενο και κασέτες ήχου.
β) Βαρήκοoι/κωφοί
Πρόκειται για την ομάδα των ατόμων με προβλήματα ακοής. Ο όρος ΄΄με προβλήματα ακοής΄΄ καλύπτει το ευρύ φάσμα οποιουδήποτε ατόμου με επίπεδο ακοής μικρότερο από το μέσο όρο. Ο όρος κωφός χρησιμοποιείται γενικά για να περιγράψει εκείνους που δεν μπορούν να επωφεληθούν από ένα ακουστικό βαρηκοΐας λόγω της σοβαρότητας της απώλειας ακοής τους. Τα περισσότερα κωφά άτομα αντιμετωπίζουν προβλήματα διαθεσιμότητας και προσβασιμότητας στις ανάγκες πληροφόρησης τους. Μερικά από τα υλικά που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν στην παροχή υπηρεσιών σε κωφούς όπως προσδιορίζονται από τον Madu (2008) περιλαμβάνουν: νοηματικό αλφάβητο, βίντεο, ταινίες, τηλέφωνα κειμένου όπου τα μηνύματα εμφανίζονται σε εκτυπώσεις και Τηλεπικοινωνιακή συσκευή για τους κωφούς (TDD). Αρκετά περιοδικά, ακουστικά βαρηκοΐας και δημοφιλή βιβλία για αυτή την κατηγορία ανθρώπων θα χρειαστεί να φυλάσσονται στη βιβλιοθήκη για χρήση τους. Η βιβλιοθήκη μπορεί επίσης να προμηθευτεί οπτικούς πόρους που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη μαθησιακή διαδικασία των κωφών. Αυτό το υλικό θα πρέπει να διατίθεται στη βιβλιοθήκη καθώς θα βοηθήσει πολύ στην κάλυψη των αναγκών ενημέρωσης των κωφών.
γ) Διαταραχή ομιλίας/ (κωφ)άλαλοι
Η γλώσσα είναι το θεμέλιο για την επιτυχία στο σχολείο ή στις δραστηριότητες της ζωής. Είναι, επίσης, ένα σύστημα επικοινωνίας που βασίζεται σε κανόνες που περιλαμβάνει την κατανόηση και τη χρήση σημείων και συμβόλων με τα οποία αντιπροσωπεύονται ιδέες, σκέψεις και μηνύματα. Κατά συνέπεια, είναι η βάση της επικοινωνίας. Η επικοινωνία είναι η διαδικασία ανταλλαγής γνώσεων, ιδεών, απόψεων και συναισθημάτων μέσω της χρήσης λεκτικής ή μη γλώσσας (π.χ. μια χειρονομία). Οι βιβλιοθήκες πρέπει να εκπαιδεύουν επιλεγμένα μέλη του προσωπικού σχετικά με τον καλύτερο τρόπο εξυπηρέτησης ατόμων με προβλήματα ομιλίας. Αυτό το προσωπικό της βιβλιοθήκης θα πρέπει να είναι επαγγελματίες που εργάζονται υπό την επίβλεψη βιβλιοθηκονόμων, ειδικά εκπαιδευμένοι για τη συγκεκριμένη ομάδα ατόμων με αναπηρία. Αυτοί οι επαγγελματίες θα βοηθούσαν ιδιαίτερα αυτούς που έχουν αναπηρία λόγω της χρήσης της νοηματικής γλώσσας να αποκτήσουν πρόσβαση σε οπτικές και ακουστικές πληροφορίες, να αναπτύξουν τη χρήση δεκτικής και εκφραστικής επικοινωνίας και να προωθήσουν την κοινωνική και συναισθηματική ευημερία τους. Για να διευκολυνθεί περαιτέρω η αναζήτησή τους για εκπαίδευση, μερικά από τα υλικά που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη μαθησιακή τους διαδικασία περιλαμβάνουν προβολέα, υπολογιστές, ταινίες, βίντεο, εικόνες, σχολικά βιβλία κ.λπ.
δ) Σωματικά ανάπηροι
Τα άτομα με σωματική αναπηρία που μπορεί να είναι σε αναπηρικό καροτσάκι ή στο κρεβάτι, τείνουν να καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες έντυπου υλικού. Αυτό γίνεται για να μπορέσουν να αντισταθμίσουν το πλεονέκτημα εκείνων που δεν αντιμετωπίζουν σωματικές δυσκολίες. Οι βιβλιοθήκες θα πρέπει να είναι κατασκευασμένες με τέτοιο τρόπο ώστε να φιλοξενούν αυτήν την ομάδα χρηστών, φτιάχνοντας την είσοδο φαρδιά και χτίζοντας την με τρόπο ώστε τα αναπηρικά καροτσάκια να μπορούν να εισέλθουν με χρήση ραμπών πρόσβασης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ειδικά εάν υπάρχουν ξεχωριστοί όροφοι εντός της βιβλιοθήκης, θα πρέπει επίσης να προβλέπονται ανελκυστήρες ή ανελκυστήρες σκάλας.
ε) Νοσηλευόμενοι/Νοσοκομειακοί ασθενείς
Η τελευταία κατηγορία είναι άτομα με κάποια μορφή πάθησης που είναι περιορισμένοι σε νοσοκομειακό περιβάλλον. Αυτή η ομάδα ανθρώπων αποτελεί μια ειδική κατηγορία με εμφανή εμπόδια στην πρόσβαση σε πληροφορίες. Ορισμένοι νοσοκομειακοί ασθενείς υποφέρουν από ψυχολογικά προβλήματα τα οποία μπορούν καλύτερα να αντιμετωπιστούν χρησιμοποιώντας ενδιαφέρον ενημερωτικό η ψυχαγωγικό υλικό με σκοπό να βελτιώσει τη διάθεση τους. Αυτή η υπηρεσία που περιλαμβάνει την χρήση βιβλίων για να θεραπεύσουν ψυχολογικά τραύματα, συναισθηματικό στρες ή ψυχικά διαταραγμένες περιπτώσεις ανθρώπων είναι γενικά γνωστή ως Βιβλιοθεραπεία. Για να ανταποκριθούν οι Ιατρικές βιβλιοθήκες στις ανάγκες των νοσηλευόμενων, θα πρέπει να συμμετέχουν σε υπηρεσίες επέκτασης βιβλιοθηκών για να συμπεριλάβουν στον κατάλογό τους βιβλία που θα μπορούσαν να έχουν θεραπευτικό αποτέλεσμα στους ασθενείς.
1.3 Ρόλοι και ευθύνες των Ιατρικών Βιβλιοθηκονόμων.
Η κοινωνική δικαιοσύνη και η κοινωνική ευθύνη αποτελούν βασικές αξίες του ιατρικού επαγγέλματος. Οι Ιατρικοί Βιβλιοθηκονόμοι ήταν μια αναξιοποίητη πηγή γι’ αυτό το σημαντικό έργο. Η διαφορετικότητα, η ένταξη και η κοινωνική δικαιοσύνη είναι τα καθοριστικά ζητήματα για το παρόν και το μέλλον του επαγγέλματος της Ιατρικής Βιβλιοθηκονομίας. Τα θετικά αποτελέσματα από μια τέτοια κίνηση θα εδραιώσουν τη συνάφεια του Ιατρικού Βιβλιοθηκονόμου ως μέλους της ομάδας υγειονομικής περίθαλψης. Οι Ιατρικοί Βιβλιοθηκονόμοι που ασκούν το επάγγελμά τους μέσα από ένα πρίσμα κοινωνικής δικαιοσύνης έχουν τη δυνατότητα να έχουν ουσιαστικό αντίκτυπο στη μεταμόρφωση της υγείας του κοινού, ιδιαίτερα των περιθωριοποιημένων. Όπως η Ιατρική, η Ιατρική Βιβλιοθηκονομία δεν είναι μόνο Επιστήμη της Πληροφορίας, αλλά και Ανθρωπιστική Επιστήμη. Είναι η αναζήτηση, η ανάκτηση, η αξιολόγηση και η εφαρμογή των πληροφοριών για την κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών για να βοηθήσουν τους επαγγελματίες υγείας, τους σπουδαστές και τους ασθενείς να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις. Επί του παρόντος, η πλειονότητα της εργασίας που διεξάγεται στις Ιατρικές Βιβλιοθήκες εξακολουθεί να επικεντρώνεται στην ανάπτυξη τεράστιων αποθετηρίων έντυπων ή διαδικτυακών συλλογών, στη βελτίωση των δεξιοτήτων που βασίζονται στην τεχνολογία της πληροφορικής και στην ανάπτυξη βέλτιστων πρακτικών βασισμένων σε τεκμηριωμένα στοιχεία για την παροχή αναφοράς, εκπαίδευσης ή άλλων υπηρεσιών. Παρότι η εκτέλεση δραστηριοτήτων, όπως η ανάπτυξη σχεδίων επιστήμης δεδομένων, η ψηφιοποίηση ειδικών συλλογών και η διεξαγωγή συστηματικών ανασκοπήσεων, είναι σημαντικές, πρέπει, επιπλέον, να γίνονται σε ένα πλαίσιο κοινωνικής δικαιοσύνης. Μέσα από ένα πρίσμα κοινωνικής δικαιοσύνης, θα εφαρμοστεί μια πιο ανθρωπιστική προσέγγιση στο έργο των Ιατρικών Βιβλιοθηκονόμων. Η εστίαση στο τι θέλουν οι χρήστες από μια βιβλιοθήκη, πώς βιώνουν μεμονωμένοι χρήστες τη βιβλιοθήκη, η προσαρμογή των υπηρεσιών και η προσέγγιση στις ατομικές τους ανάγκες και η εμπειρία θα αναβαθμίσουν τόσο τις βιβλιοθήκες όσο και τους ίδιους τους βιβλιοθηκονόμους. Η Βιβλιοθηκονομία κοινωνικής δικαιοσύνης περιλαμβάνει την ανάπτυξη μιας προσωπικής και επαγγελματικής προσέγγισης, στην οποία η πρακτική της Ιατρικής Βιβλιοθηκονομίας θέτει τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες του χρήστη στο επίκεντρο. Όπως και οι ιατροί, έτσι και οι Βιβλιοθηκονόμοι άργησαν να αναγνωρίσουν ποια είναι η κοινωνική τους ευθύνη απέναντι σε αυτούς που εξυπηρετούν και ότι δεν υπάρχει ένα ενιαίο μέτρο για τις παρεχόμενες υπηρεσίες.
Υπό αυτή την έννοια, οι Ιατρικοί Βιβλιοθηκονόμοι πρέπει να υπερβούν τις παραδοσιακές προσεγγίσεις στη δουλειά τους και πρέπει να αναπτύξουν μια βαθύτερη κατανόηση και σύνδεση με τις κοινωνικές ευθύνες των επαγγελμάτων υγείας και των ανθρώπων που εξυπηρετούνται. Οι Ιατρικοί Βιβλιοθηκονόμοι πρέπει να αναπτύξουν έναν νέο επαγγελματικό προσανατολισμό – έναν προσανατολισμό που να καλλιεργεί μια κριτική επίγνωση ή κριτική συνείδηση για την υπέρβαση του εαυτού στους άλλους και μια δέσμευση για την αντιμετώπιση των θεμάτων των σχετικών με την κοινωνία των πληροφοριών υγείας. Αυτός ο νέος επαγγελματικός προσανατολισμός ή ταυτότητα τοποθετεί την επιστήμη της πληροφορίας σε ένα κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο. Τέλος, συνδυάζεται με την αναγνώριση των κοινωνικών αδικιών, όσον αφορά την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη και τις πληροφορίες σχετικά με την υγεία.
Bιβλιογραφικές αναφορές
 Paul E. Thiele, ‘Libraries, The Blind and the International Year of Disabled Persons', Library Service for the Blind and Physically Handicapped: An International Approach. IFLA Publication 23, Vol.2, edited by Bruce E. Massis, München: K. G. Saur, 1982, pp.30-31.
 Marian Keren, 'The right of information as a condition for human development', Paper to the 63rd IFLA General Conference, Copenhagen, Denmark, 1997.
 Byrne, A. (2005). Advancing library services for the blind in the global information society. World Library and Information Congress: 71th IFLA General Conference and Council on the theme: Libraries: a voyage of discovery. August 14th-18th, 2005. Retrieved from: http://archive.ifla.org/IV/ifla71/papers/178e-Byrne.pdf. on 30th July, 2012.
 Madu, E. C. (2008). Reference services for specific people. Fundamentals of modern reference services: manual versus electronic.




Η συμβολή του λογοτεχνικού βιβλίου στην πρόληψη της κατάθλιψης / Ελένη Σεμερτζίδου

 Περίληψη

Η βιβλιοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την θεραπεία της ελαφριάς ή της μέτριας κατάθλιψης, ως μοναδική ή συμπληρωματική θεραπεία. Η βιβλιοθεραπεία είναι ένα είδος καθοδηγούμενης αυτοθεραπείας. Ο ασθενής εργάζεται μέσω της χρήσης ενός βιβλίου, ανεξάρτητα από τον ιατρό του. Ο ρόλος του ιατρού είναι να υποστηρίζει και να καθοδηγηθεί τον ασθενή καθώς χρησιμοποιούν ένα βιβλίο και να τον βοηθήσει να ξεκαθαρίσει ορισμένες έννοιες ή να απαντήσει σε ερωτήματα που μπορεί να έχει ο ασθενής. Τα βιβλία μπορούν να αγοραστούν ή να ζητηθούν δανεικά από κάποια βιβλιοθήκη. Οι ασθενείς θα πρέπει να είναι άνω των 12 ετών και να αντιμετωπίζουν την αυτοβοήθεια με θετικό τρόπο. Δεν έχουν αναφερθεί ποτέ σοβαρές παρενέργειες από τη βιβλιοθεραπεία.
1. Εισαγωγή
Η κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα δύο βασικά συμπτώματα: την εμμένουσα θλίψη και την εκσεσημασμένη απώλεια ενδιαφέροντος και απόλαυσης (HANDI Project Team & Usher, 2013). Η βιβλιοθεραπεία επιχειρεί να μετατρέψει τον τρόπο σκέψης του ασθενή, καταλήγοντας, ιδανικά, σε μία θετική συμπεριφορική μεταβολή (Silverberg, 2003).
Λέξεις κλειδιά: κατάθλιψη, βιβλιοθεραπεία
2.1. Συνοδά συμπτώματα Κατάθλιψης (HANDI Project Team & Usher, 2013).
Στα συνοδά συμπτώματα περιλαμβάνονται:
 οι διαταραχές του ύπνου (ο οποίος μπορεί να είναι αυξημένης ή μειωμένης διάρκειας),
 η κόπωση ή η απώλεια της ενέργειας
 αίσθηση αναξιότητας ή υπερβολικής ενοχής
 μειωμένη συγκέντρωση ή αναποφασιστικότητα
 μεταβολές της όρεξης
 τάσεις αυτοκτονίας (HANDI Project Team & Usher, 2013).
3. Βιβλιοθεραπεία
Η βιβλιοθεραπεία μπορεί να οριστεί ως η διαδικασία της δυναμικής αλληλεπίδρασης μεταξύ της προσωπικότητας του αναγνώστη και της λογοτεχνίας, μία αλληλεπίδραση που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση, την προσαρμογή και την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Ο στόχος της είναι η προαγωγή της μεταβολής της συμπεριφοράς προς μία κανονιστική κατεύθυνση (Silverberg, 2003).
3.2. Βιβλιοθεραπεία και κατάθλιψη
Η βιβλιοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει άτομα με ελαφριά ως μέτρια κατάθλιψη, αρκεί οι ασθενείς να είναι άνω των 12 ετών και να αντιμετωπίζουν με θετικό τρόπο την αυτοβοήθεια (HANDI Project Team & Usher, 2013).
4. Τρόπος εφαρμογής
Οι ασθενείς ακολουθούν ένα δομημένο πρόγραμμα, με την ακόλουθη καθοδήγηση (HANDI Project Team & Usher, 2013):
 Κατά την αρχική συνεδρία ο ιατρός συζητά τον ρόλο της βιβλιοθεραπείας με τον ασθενή και του εξηγεί τι ενέχεται και ποιες είναι οι αναμενόμενες επιδιώξεις. Καθώς είναι μία μορφή αυτό – κατευθυνόμενης θεραπείας, είναι σημαντική η ενεργός συμμετοχή του ασθενή στην επιλογή αυτής της θεραπευτικής μορφής (HANDI Project Team & Usher, 2013).
 Δύο εβδομάδες μετά την πρώτη συνεδρία συνιστάται να πραγματοποιηθεί μία συνεδρία παρακολούθησης, διάρκειας 30 λεπτών. Κατά τη διάρκεια της συζητούνται οι ανησυχίες ή οι δυσκολίες που συνάντησε ο ασθενής με το βιβλίο που επιλέχτηκε και παρέχεται στήριξη από τον ιατρό. Είναι σημαντικό να εκτιμηθεί το επίπεδο παρώθησης του ασθενή και της αποδοχής της βιβλιοθεραπείας (HANDI Project Team & Usher, 2013).
5. Συμπεράσματα
Εξαιτίας της πολύ μικρής αλληλεπίδρασης του ασθενή με τον θεράποντα ιατρό η βιβλιοθεραπεία είναι κατάλληλη μόνο για την ελαφριά ή τη μέτρια κατάθλιψη.
Βιβλιογραφικές παραπομπές
Handbook of Non Drug Intervention (HANDI) Project Team & Usher, T. (2013).
Bibliotherapy for depression. Aust Fam Physician, 42(4), 199 – 200.
Silverberg, L.I. (2003). Bibliotherapy: The therapeutic use of didactic and literary texts
in treatment, diagnosis, prevention, and training. JAOA, 103(3), 131 – 135.