Ένα Σύστημα Υγείας είναι ένα μεγάλο σύνθετο δίκτυο, που χρειάζεται λεπτομερή Αρχειοθέτηση και Βιβλιοθήκες. Αφού, λοιπόν, δεχτούμε αυτή τη συνθήκη για αρχή, τότε μπορούμε να πούμε ότι τέτοιες Βιβλιοθήκες είναι οι Ιατρικές Βιβλιοθήκες που λειτουργούν στα Νοσοκομεία και φέρουν τον τίτλο ΄΄Νοσοκομειακές Βιβλιοθήκες΄΄. Δυστυχώς, λόγω δημοσιονομικών περιορισμών - πενιχρών, δηλαδή, προϋπολογισμών των Νοσοκομείων της χώρας μας – υπάρχει μια δυστοκία στο να λειτουργήσουν οι Νοσοκομειακές Βιβλιοθήκες αυτόνομα και ανεξάρτητα, η μία από την άλλη. Μία λύση στο πρόβλημα αυτό ήταν – και παραμένει - η δημιουργία ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑΣ.
Μιλώντας γενικά, το βασικό όφελος της συμμετοχής μιας Βιβλιοθήκης σε μια Κοινοπραξία - άρα και των Νοσοκομειακών Βιβλιοθηκών συμπεριλαμβανομένων – είναι η δυνατότητα συμμετοχής της κάθε Βιβλιοθήκης σε συλλογικές αγορές, καθώς και η εύκολη πρόσβαση σε πόρους (πηγές, δηλαδή, πληροφόρησης. Έντυπες, αλλά κυρίως, ηλεκτρονικές). Πιο συγκεκριμένα, οι Κοινοπραξίες έχουν υψίστη σημασία για την ανάπτυξη και την πρόοδο μιας Επιστήμης, ιδιαίτερα όταν αναφερόμαστε στον ευαίσθητο τομέα της Υγείας. Προσανατολισμένοι, πάντα, στον ρόλο των Νοσοκομειακών Βιβλιοθηκών, πρέπει να πούμε ότι οι Νοσοκομειακές Βιβλιοθήκες συμβάλλουν στην ανάπτυξη της γνώσης και της επαγγελματικής εμπειρίας Ιατρών και Νοσηλευτών, στη βελτίωση των δεξιοτήτων τους και του έργου τους, καθώς και στον τρόπο φροντίδας των ασθενών. Επομένως, μια Κοινοπραξία Νοσοκομειακών Βιβλιοθηκών είναι, εκ των πραγμάτων, άμεσα συνδεδεμένη με το ισχυρό διακύβευμα όλων των εποχών, αυτό της υγείας και της ασφάλειας των Πολιτών.
Αν επιχειρήσουμε, τώρα, μια σύντομη ιστορική αναδρομή στο κομμάτι που λέγεται ΄΄ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΕΣ΄΄, πρέπει να αναφέρουμε ότι στις ΗΠΑ, Κοινοπραξίες Βιβλιοθηκών υπήρχαν από το 1933 στην Ακαδημαϊκή Κοινότητα. Με την πάροδο των ετών και με την πρόοδο της τεχνολογίας, εξελίχθηκαν αυτές οι Κοινοπραξίες, ώστε να περιλαμβάνουν πολλές χιλιάδες πηγές, έντυπες και ηλεκτρονικές. Στη Νότια Αυστραλία, λόγω των περιορισμένων εσόδων και της έλλειψης χρηματοδότησης, εφαρμόστηκαν δύο μέτρα που κατηγοριοποίησαν και τους τρόπους, καθώς και τον όγκο χρήσης των δεδομένων της κάθε Βιβλιοθήκης. Αφού προσδιορίστηκε, για παράδειγμα, ο τύπος χρήσης, πραγματοποιήθηκε στατιστική ανάλυση ανά οργανισμό – πελάτη, προκειμένου να τροποποιηθούν ανάλογα και οι συνδρομές, αλλά και οι συνδρομητές – μέλη της κοινοπραξίας. Δημιουργήθηκαν έτσι τέσσερις κατηγορίες χρήσης, καθεμία από τις οποίες παρείχε συγκεκριμένες δυνατότητες στους χρήστες της. Ο κάθε πελάτης μπορούσε να επιλέξει το πακέτο που του ταιριάζει καλύτερα και να πληρώσει ανάλογα.
Γίνεται, επομένως, κατανοητό ότι μια Κοινοπραξία διαθέτει διάφορα μοντέλα εργασίας, προκειμένου να λειτουργήσει σωστά και να ευοδώσει. Αυτά τα μοντέλα εξαρτώνται από την πηγή δυσκολίας που αντιμετωπίζει η κάθε χώρα, η οποία «πηγή δυσκολίας» μπορεί να είναι είτε οικονομική, είτε πολιτική, είτε κοινωνική. Για παράδειγμα, υπάρχουν πολλές περιοχές, κυρίως αραιοκατοικημένα νησιά, τα οποία έχουν πολύ περιορισμένες πηγές πληροφοριών, λόγω της έλλειψης ιδρυμάτων που διαθέτουν. Η μέθοδος αντιμετώπισης των ελλείψεων που εμφανίζονται στα μικρά νησιωτικά κράτη φαίνεται να διευκολύνεται μέσω των μαθημάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, αλλά και των Κοινοπραξιών που δημιουργούνται μεταξύ όλων των Πανεπιστημίων και των Ιδρυμάτων Υγείας που υπάρχουν ανά νησιωτική ομάδα.
Το 1983, υπήρξε πρωτοβουλία για συγκέντρωση σε ένα Ενιαίο Σύστημα όλων των Βιβλιοθηκών της χώρας μας. Από αυτή την πρωτοβουλία προέκυψε ο Συλλογικός Κατάλογος Περιοδικών, ο οποίος μέχρι το 2000 περιελάμβανε 206 Βιβλιοθήκες, και η οργάνωση και λειτουργία του υποστηρίχθηκε από το ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ, στην Αθήνα. Οι Βιβλιοθήκες, που αποτελούν το Δίκτυο Επιστημονικών και Τεχνολογικών Βιβλιοθηκών, συνδυάζονται με μια μορφή βάσης δεδομένων και επικοινωνίας, και η ανταλλαγή άρθρων περιοδικών και τα βιβλιοθηκονομικά «δάνεια» μπορούν να συμβούν με μεγάλη ευκολία. Για τον περιορισμό πιθανών δυσλειτουργιών, στην πρώτη φάση της κανονικής λειτουργίας του Δικτύου, αποφασίστηκε η συμμετοχή Βιβλιοθηκών, οι οποίες λειτουργούσαν ταυτόχρονα και ως ΄΄χρήστες΄΄ και ως ΄΄προμηθευτές΄΄ του Δικτύου, αποκλείστηκαν δηλαδή Βιβλιοθήκες που για κάποιους λόγους δεν ήταν σε θέση να λειτουργήσουν ως ΄΄προμηθευτές΄΄. Αυτό έγινε για να επιτευχθεί ισορροπημένη χρήση και να επιμεριστεί το βάρος των παρεχόμενων υπηρεσιών σε όλες τις Βιβλιοθήκες.
Μια άλλη επανάσταση στην ψηφιακή εποχή των Βιβλιοθηκών ήταν η δημιουργία του HILLnet - Hellenic Interlibrary Loan Network (HILLnet) - ή αλλιώς ΔΙΚΤΥΟ ΔΙΑΔΑΝΕΙΣΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ, το οποίο ήταν υπεύθυνο για τη διευκόλυνση της Συνεργασίας μεταξύ των Βιβλιοθηκών και την Παραγγελία άρθρων περιοδικών στο διαδίκτυο. Συγκεκριμένα, Το ΔΙΚΤΥΟ ΔΙΑΔΑΝΕΙΣΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ (ΔΔΕΒ) είναι η επίσημη συνεργασία Φορέων που έχουν την ευθύνη λειτουργίας Υπηρεσιών Βιβλιοθήκης & Πληροφόρησης στην Ελληνική και Κυπριακή Επικράτεια και διενεργούν την Πληροφοριακή Υπηρεσία του Διαδανεισμού. Η σύσταση του δικτύου αναπτύχθηκε στα πλαίσια των ενεργειών του Συνδέσμου των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών των Ιδρυμάτων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης (Σ.Ε.Α.Β.), με τον όρο της αυτοδιαχείρισης και της καλής θέλησης από την πλευρά των μελών του δικτύου.
Μαζί με το HILLnet, το HEALlink ήταν ένα άλλο Σύστημα υπεύθυνο για την κοινοπραξία που άρχισε να λειτουργεί το 1999. Πρόκειται για έναν Σύνδεσμο Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών που λειτουργεί υπό μορφή Κοινοπραξίας και αποτελείται από 43 Ιδρύματα/Μέλη. Μέσω της διαδικτυακής πύλης του HEAL-Link για τις ηλεκτρονικές πηγές, τα μέλη του Συνδέσμου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών έχουν πρόσβαση σε ηλεκτρονικό υλικό (πλήρες κείμενο ηλεκτρονικών περιοδικών και βιβλίων και βιβλιογραφικές βάσεις δεδομένων μέσω των ιστοσελίδων/πλατφορμών διαφόρων εκδοτών/διαθετών) που καλύπτεται από συμβάσεις που έχει συνάψει ο Σύνδεσμος με διάφορους εκδότες/διαθέτες.
Προχωράμε στο έτος 2001, στη διάρκεια του έγινε αναδιοργάνωση του Εθνικού Συστήματος Υγείας της χώρας μας. Το «IASYS», το οποίο είναι ένα Ενιαίο Πληροφοριακό Σύστημα στον τομέα της Υγείας, δημιουργήθηκε το 2005, και η κύρια ευθύνη του είναι να διαχειρίζεται τα ραντεβού των ασθενών.
Ο ΄΄Κάλλιπος΄΄, άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα ιστότοπου συλλογής συγγραμμάτων, βοηθημάτων και μαθησιακών αντικειμένων, που παρήχθησαν στα πλαίσια του Έργου «Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα». Φιλοδοξία του Αποθετηρίου αυτού ήταν η συστηματική καταγραφή, οργάνωση και μακροχρόνια διατήρηση των συγγραμμάτων και μαθησιακών αντικειμένων της Ακαδημαϊκής Κοινότητας. Το υλικό του Αποθετηρίου είναι διαθέσιμο μέσω του Ηλεκτρονικού Καταλόγου της Βιβλιοθήκης & Κέντρου Πληροφόρησης του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ.
Συνεχίζουμε με την ilSeab. Πρόκειται για μια δικτυακή υπηρεσία για την πληροφόρηση, την υποστήριξη και την εκπαίδευση των τελικών χρηστών (προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών, μελών ΔΕΠ/ΕΠ κ.λπ.) καθώς και των Βιβλιοθηκονόμων των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών της χώρας, σχετικά με την πληροφοριακή παιδεία, την πρόσβαση και την αποτελεσματική αξιοποίηση των ηλεκτρονικών πηγών (ηλεκτρονικά περιοδικά, βιβλία, βάσεις δεδομένων κλπ.) και των ηλεκτρονικών υπηρεσιών του Σ.Ε.Α.Β (ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ).
Στον τομέα της διάγνωσης τώρα, πρέπει να αναφέρουμε ότι αυτή συχνά εξαρτάται από έγγραφα ιατρικού ιστορικού. Με τη μαζική ανάπτυξη της τεχνολογίας, αυτά τα έγγραφα έγιναν εικονικά αρχεία που ονομάζονται EMRs (Electronic Medical Records), δηλαδή Ηλεκτρονικοί Φάκελοι Ασθενών. Οι Ιατρικοί Βιβλιοθηκονόμοι μπορούν να συμβάλλουν στον εμπλουτισμό ενός Ηλεκτρονικού φακέλου Ασθενούς, ώστε, πέρα από το ιατρικό ιστορικό του ασθενή - το οποίο και συμπληρώνεται από τον εκάστοτε θεράποντα ιατρό - να υπάρχει σε κάθε ηλεκτρονικό φάκελο και πληροφοριακό υλικό προερχόμενο από διεθνείς ψηφιακές ιατρικές βάσεις δεδομένων, που να μπορεί να τις συμβουλεύεται και ο γιατρός αλλά και ο ίδιος ο ασθενής που έχει πρόσβαση στον φάκελό του και θέλει να ενημερωθεί για τη νόσο του. Τα καλύτερα ελεγμένα και πιο υψηλής ποιότητας EMR μπορούν να βελτιώσουν το επίπεδο υγείας των πολιτών μιας χώρας. Επιπλέον, τα EMR συμβάλλουν στον καλύτερο έλεγχο του κόστους των υπηρεσιών που παρέχονται στα Νοσοκομεία, και, με τη χρήση και της τεχνητής νοημοσύνης, μπορούν να βοηθήσουν στη λήψη καλύτερων ιατρικών αποφάσεων για κάθε περιστατικό νοσηλείας.
Συνεχίζουμε με το έργο COVID-NMA, το οποίο είναι ένα μέσο κοινοπραξίας που παρέχει ζωντανή χαρτογράφηση όλων των δοκιμών-μελετών που αξιολογούν την επίδραση παρεμβάσεων στην πρόληψη ή τη θεραπεία του COVID-19. Η βάση δεδομένων COVID-19, η οποία παράγεται από την πλατφόρμα καταγραφής διεθνών κλινικών δοκιμών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, προβάλλεται κάθε βδομάδα και βοηθά στον εντοπισμό επιλέξιμων τυχαιοποιημένων δοκιμών ελέγχου (RTC). Το έργο περιλαμβάνει μια ζωντανή συστηματική ανασκόπηση, η οποία βασίζεται σε ένα ΄΄ζωντανό΄΄ πρωτόκολλο, κλιμακούμενο στις εξελισσόμενες ανάγκες των ενδιαφερομένων.
Αναφορικά με την πανδημία του COVID-19, που ταλανίζει τον πλανήτη μας εδώ και δύο χρόνια, θέλοντας και μη, οφείλουμε να αναφέρουμε ότι αυτή έχει προκαλέσει την προσοχή ολόκληρης της Ιατρικής Κοινότητας, παγκοσμίως. Ως αποτέλεσμα αυτού, είναι όλοι οι τύποι ιατρικών και παραϊατρικών επαγγελμάτων να προσελκύονται αναπόφευκτα στον κοινό αγώνα για την καταπολέμηση της εξάπλωσης της νόσου, περαιτέρω. Στην τρέχουσα υγειονομική κρίση, ο ρόλος των Ιατρικών Βιβλιοθηκονόμων έχει διευρυνθεί σημαντικά από την απόλυτη ανάγκη για περισσότερη και πιο έγκυρη ιατρική πληροφόρηση. Οι Βιβλιοθηκονόμοι που εργάζονται σε Νοσοκομειακές Βιβλιοθήκες παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση του κοινού, το φιλτράρισμα πλαστών πληροφοριών, την υποστήριξη ερευνητών, μελών ΔΕΠ, ιατρών και νοσηλευτών, έως και την παροχή υπηρεσιών παράδοσης εγγράφων. Η πρόσβαση στις σωστές πληροφορίες, τη σωστή στιγμή, είναι ζωτικής σημασίας για τους ερευνητές και τους κλινικούς ιατρούς που εργάζονται από κοινού στην καταπολέμηση του εν λόγω ιού.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, διάφοροι εκδότες προσφέρουν συνεχώς δωρεάν πρόσβαση σε ιατρικές ψηφιακές βάσεις δεδομένων. Οι Βιβλιοθηκονόμοι που εργάζονται στον χώρο της Υγείας μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτές τις βάσεις δεδομένων για να κατεβάσουν πληροφορίες που σχετίζονται με τα ερευνητικά ενδιαφέροντα των ερευνητών τους, των ερευνητικών ομάδων, των μελών ΔΕΠ και των εργαζομένων στον τομέα της Υγείας. Ως εκ τούτου, οι Ιατρικοί Βιβλιοθηκονόμοι πρέπει να διαδραματίσουν βασικό ρόλο, καθώς η ποσότητα πληροφοριών αυξάνεται εκθετικά και συνεχώς.
Τα μοντέλα ανοικτής πρόσβασης δίνουν το προνόμιο της δωρεάν πληροφόρησης, τόσο στην ιατρική κοινότητα όσο και στα άτομα που είναι πρόθυμα να επεξεργαστούν και να γράψουν μια διατριβή ή να κάνουν μία έρευνα. Αυτό το μοντέλο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη Βουδαπέστη. Η φιλοσοφία πίσω από την πρωτοβουλία ανοιχτής πρόσβασης ήταν η συνεργασία μεταξύ όλων των Νοσοκομειακών Βιβλιοθηκών της Ουγγαρίας. Αν και στην χώρα μας υπάρχουν πια πολλές ηλεκτρονικές ιατρικές βάσεις δεδομένων για την εύρεση πληροφοριών, μια Κοινοπραξία Νοσοκομειακών Βιβλιοθηκών παραμένει ακόμη μια ευοίωνη προοπτική, αλλά και επιτακτικότερη από ποτέ ανάγκη, που πρέπει να τη δει το Υπουργείο Υγείας, χαράσσοντας μια ενιαία πολιτική πάνω στο θέμα αυτό για όλες τις Ιατρικές Βιβλιοθήκες Νοσοκομείων. Κι αυτό γιατί, μέσα από μια εν δυνάμει Κοινοπραξία Νοσοκομειακών Βιβλιοθηκών, τα υπέρογκα ποσά των συνδρομών σε ηλεκτρονικά βιβλία, περιοδικά και ιατρικές βάσεις δεδομένων, που δεν μπορούν να τα ΄΄σηκώσουν΄΄ οι πενιχροί προϋπολογισμοί των Νοσοκομείων, θα επιμεριστούν εξαιτίας μιας ισορροπημένης και δίκαιης χρήση των πηγών-πόρων από όλες τις Βιβλιοθήκες Νοσοκομείων και τα Κέντρα Υγείας, ακόμη κι από αυτά που βρίσκονται στα πιο απομακρυσμένα μέρη της ελληνικής επικράτειας, συμβάλλοντας, έτσι, στην αξιόπιστη ενημέρωση και εκπαίδευση της ιατρικής κοινότητας της χώρας μας – και όχι μόνον.
