Σύνοψη
Ο στόχος αυτής της εργασίας είναι να υποδείξει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες Ιατρικές Βιβλιοθήκες καθώς και εκείνες που πρέπει να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά για να δημιουργήσουν ένα προσβάσιμο και φιλόξενο περιβάλλον για άτομα με κάθε είδους αναπηρία. Επιπλέον, θα επιχειρήσει να επισημάνει τον αντίστοιχο ρόλο του Ιατρικού Βιβλιοθηκονόμου που πρέπει πάντα να εξελίσσεται και να ενισχύεται προκειμένου να αναγνωρίζει επιτυχώς διαφορετικές περιπτώσεις αναπηρίας και να αντιμετωπίζει στη συνέχεια στο πλαίσιο της ένταξης και της προσβασιμότητας στον χώρο της βιβλιοθήκης. Η εργασία επιχειρεί να εισαγάγει τη συνεχιζόμενη κατάσταση όσον αφορά την κοινωνική ένταξη των ατόμων με αναπηρία στις βιβλιοθήκες και τους ρόλους των βιβλιοθηκονόμων σχετικά με τις ανάγκες οποιωνδήποτε μειονεκτούντων ομάδων.
1. Εισαγωγή
Η ένταξη των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία είναι ένα διαδεδομένο φαινόμενο τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Προ αυτής της προσπάθειας, για μεγάλο χρονικό διάστημα, τα άτομα με αναπηρία είχαν αποκλειστεί από τη γενική εκπαίδευση, την απασχόληση και διάφορες κοινοτικές δραστηριότητες λόγω ατομικών αναπηριών. Ως ένταξη μπορεί να περιγραφεί η διαδικασία ομαλοποίησης των ατόμων με αναπηρίες, δηλαδή, τα άτομα με αναπηρία δεν διαχωρίζονται από την κυρίαρχη κοινωνία. Ζουν στην κοινωνία ως μέλη της κοινότητας και συμμετέχουν σε ισότιμη βάση. Για παράδειγμα, τα παιδιά με αναπηρίες πηγαίνουν στο ίδιο σχολείο σε μια κοινότητα μαζί με παιδιά χωρίς αναπηρία. Με την ίδια έννοια, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν επίσης τις τοπικές τους βιβλιοθήκες με τον ίδιο τρόπο όπως τα άτομα χωρίς αναπηρία. Με αυτόν τον τρόπο, τα άτομα με αναπηρία έχουν ίσες ευκαιρίες να αναπτύξουν πλήρως τις δυνατότητές τους, να ζήσουν ανεξάρτητα και να διαδραματίσουν πλήρως τον ρόλο τους ως ενεργοί πολίτες. Το 1981, τα Ηνωμένα Έθνη ανακήρυξαν το Διεθνές Έτος των Ατόμων με Αναπηρία (IYDP). Το θέμα του IYDP είναι «Πλήρης συμμετοχή και Ισότητα». Αν και λέγεται ότι το IYDP απευθυνόταν κυρίως σε όσους έχουν κινητικά προβλήματα, έχει αυξήσει σημαντικά την ευαισθητοποίηση όλων των ειδών των ατόμων με αναπηρία. Το ευρύ κοινό έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι τα άτομα με αναπηρία έχουν ίσα δικαιώματα πρόσβασης και συμμετοχής σε υπηρεσίες, προγράμματα και δραστηριότητες. Τα ίδια τα άτομα με αναπηρία έχουν επίσης συνειδητοποιήσει τα δικαιώματά τους και έχουν διαμαρτυρηθεί όταν αυτά παραβιάζονται. Στην κοινότητα των βιβλιοθηκών, η Διεθνής Ομοσπονδία Ενώσεων και Ιδρυμάτων Βιβλιοθηκών (IFLA) επεξεργάστηκε το Μανιφέστο της Δημόσιας Βιβλιοθήκης κατόπιν αιτήματος της UNESCO, που εγκρίθηκε το 1994. Το Μανιφέστο της Δημόσιας Βιβλιοθήκης έχει ως στόχο να πείσει τις τοπικές και εθνικές αρχές για τις θεμελιώδεις αξίες που προστατεύονται από τις βιβλιοθήκες και τη σημαντική συμβολή τους στην κοινότητα και τη δημοκρατία γενικότερα. Το Μανιφέστο αναφέρει ότι: “ Η ελευθερία, η ευημερία και η ανάπτυξη της κοινωνίας και των ατόμων είναι θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες. Θα επιτευχθούν μόνο μέσω της ικανότητας καλά ενημερωμένων πολιτών να ασκούν τα δημοκρατικά τους δικαιώματα και να διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στην κοινωνία. Η δημόσια βιβλιοθήκη, η τοπική πύλη προς τη γνώση, παρέχει βασική προϋπόθεση για τη δια βίου μάθηση, την ανεξάρτητη λήψη αποφάσεων και την πολιτιστική ανάπτυξη του ατόμου και των κοινωνικών ομάδων.”
1.1 Ένα νέο παράδειγμα βιβλιοθήκης
Έχει αναγνωριστεί ότι κάθε χρήστης δεν έχει το ίδιο επίπεδο πρόσβασης ή ευκαιρία να κάνει χρήση των πόρων μιας βιβλιοθήκης. Ο Madu (2008) σημείωσε ότι «είναι καθήκον της ίδιας της βιβλιοθήκης να εντοπίσει τις διάφορες αναπηρίες και πώς η βιβλιοθήκη μπορεί να χειριστεί τέτοια προβλήματα όπως αυτά των τυφλών και των ατόμων με μειωμένη όραση, των διανοητικά αναπηριών, των σωματικών αναπηριών κ.λπ.». Αυτός ο τύπος υπηρεσίας ονομάζεται υπηρεσίες επέκτασης βιβλιοθήκης. Παραδείγματα τέτοιων υπηρεσιών είναι οι υπηρεσίες κινητής βιβλιοθήκης, οι δημόσιες διαλέξεις και ο προσανατολισμός σχετικά με τον τρόπο χρήσης των πόρων της βιβλιοθήκης.
Κατά τη διάρκεια των υπηρεσιών κινητής βιβλιοθήκης, για παράδειγμα, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ένα όχημα για τη μεταφορά των πόρων της βιβλιοθήκης στις περιοχές που κατοικούν αυτές οι ομάδες ανθρώπων. Εναλλακτικά, η βιβλιοθήκη μπορεί να οργανώσει μια δημόσια διάλεξη για μειονεκτούντες επισκέπτες σχετικά με το πώς μπορούν να χρησιμοποιήσουν υλικό της βιβλιοθήκης που θα μπορούσε να τους ενδιαφέρει. Οι βιβλιοθήκες μπορούν επίσης να παρέχουν ειδικές υπηρεσίες σε θαμώνες με ειδικές ανάγκες πληροφόρησης χρησιμοποιώντας βιβλία σε ταινία (ομιλούμενα βιβλία), ψηφιακά ομιλούντα βιβλία και ειδικό εξοπλισμό, υλικό Braille και συμβουλευτικές υπηρεσίες αναγνωστών. Ως εκ τούτου, οι ακόλουθες υπηρεσίες θα μπορούσαν να παρέχονται σε βιβλιοθήκες προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες πληροφόρησης της μειονεκτούμενης ομάδας και να βοηθήσουν στη συμπερίληψη αυτών που είχαν αποκλειστεί στο παρελθόν.
Η συλλογή της Βιβλιοθήκης θα πρέπει επίσης να αποτελείται από τίτλους τόσο σε έντυπη όσο και σε μη έντυπη μορφή (Μπράιγ, κασέτα, ψηφιακή κασέτα και μεγάλη εκτύπωση) σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων μυθοπλασίας και μη, για όλες τις ηλικίες. Ο Byrne, (2005) υποστηρίζει ότι: «Κατά την οικοδόμηση της Κοινωνίας της Πληροφορίας, θα πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στις ειδικές ανάγκες των περιθωριοποιημένων και ευάλωτων ομάδων της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των μεταναστών, των εσωτερικά εκτοπισμένων ατόμων και των προσφύγων, των ανέργων, των μη προνομιούχων ατόμων και των μειονοτήτων. Θα αναγνωρίσουμε επίσης τις ειδικές ανάγκες των ηλικιωμένων και των ατόμων με αναπηρία». Η πρόσβαση στα κτίρια των βιβλιοθηκών είναι απολύτως απαραίτητη για την κάλυψη των αναγκών πληροφόρησης της μειονεκτούμενης ομάδας. Οι χώροι της βιβλιοθήκης μπορούν να κατασκευαστούν ώστε να περιλαμβάνουν ανελκυστήρες, τομές πεζοδρομίων και ράμπες που είναι ομαλές για τη μετακίνηση αναπηρικών αμαξιδίων και πινακίδες Braille γύρω από το κτίριο.
1.2 Ανάγκες πληροφόρησης των μειονεκτούντων ομάδων.
Γίνεται ευρέως προφανές ότι οι σύγχρονες βιβλιοθήκες καθώς και οι βιβλιοθηκονόμοι πρέπει να εξοικειωθούν με ένα πλήθος διαφορετικών βοηθημάτων για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες διαφορετικών μειονεκτουσών ομάδων. Υπό αυτή την έννοια, θα ήταν κρίσιμης σημασίας να προσδιορίσουμε τα συγκεκριμένα μέσα με τα οποία ένα σύγχρονο περιβάλλον βιβλιοθηκών μπορεί να εξυπηρετήσει καλύτερα οποιουσδήποτε πελάτες με ειδικές αναπηρίες, αναγνωρίζοντάς τους σε κατηγορίες:
α) Με προβλήματα όρασης/τυφλοί
Οι τυφλοί και τα άτομα με μειωμένη όραση έχουν τις ίδιες ανάγκες πληροφόρησης με όλους τους άλλους. Όμως, πολλά άτομα με προβλήματα όρασης δεν θα είναι σε θέση να κατανοήσουν τις καταγεγραμμένες πληροφορίες εάν δεν τους δοθούν σε κατάλληλη μορφή. Μερικοί άνθρωποι δεν είναι εντελώς τυφλοί αλλά είναι μερικώς τυφλοί. Προκειμένου να φιλοξενηθούν και να ανταποκριθούν στις ανάγκες πληροφόρησης μιας τέτοιας ομάδας ανθρώπων, οι βιβλιοθήκες μπορούν να αποκτήσουν πληροφοριακό υλικό όπως ηχητικές πηγές. Οι περισσότεροι άνθρωποι που είναι τυφλοί ή με προβλήματα όρασης δεν μπορούν να διαβάσουν το τυπικό ή συμβατικό έντυπο υλικό. Χρειάζονται σχολικά βιβλία και άλλο γραπτό υλικό σε προσβάσιμες μορφές, όπως βιβλία ήχου/ομιλίας, Μπράιγ, ηλεκτρονικό κείμενο και κασέτες ήχου.
β) Βαρήκοoι/κωφοί
Πρόκειται για την ομάδα των ατόμων με προβλήματα ακοής. Ο όρος ΄΄με προβλήματα ακοής΄΄ καλύπτει το ευρύ φάσμα οποιουδήποτε ατόμου με επίπεδο ακοής μικρότερο από το μέσο όρο. Ο όρος κωφός χρησιμοποιείται γενικά για να περιγράψει εκείνους που δεν μπορούν να επωφεληθούν από ένα ακουστικό βαρηκοΐας λόγω της σοβαρότητας της απώλειας ακοής τους. Τα περισσότερα κωφά άτομα αντιμετωπίζουν προβλήματα διαθεσιμότητας και προσβασιμότητας στις ανάγκες πληροφόρησης τους. Μερικά από τα υλικά που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν στην παροχή υπηρεσιών σε κωφούς όπως προσδιορίζονται από τον Madu (2008) περιλαμβάνουν: νοηματικό αλφάβητο, βίντεο, ταινίες, τηλέφωνα κειμένου όπου τα μηνύματα εμφανίζονται σε εκτυπώσεις και Τηλεπικοινωνιακή συσκευή για τους κωφούς (TDD). Αρκετά περιοδικά, ακουστικά βαρηκοΐας και δημοφιλή βιβλία για αυτή την κατηγορία ανθρώπων θα χρειαστεί να φυλάσσονται στη βιβλιοθήκη για χρήση τους. Η βιβλιοθήκη μπορεί επίσης να προμηθευτεί οπτικούς πόρους που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη μαθησιακή διαδικασία των κωφών. Αυτό το υλικό θα πρέπει να διατίθεται στη βιβλιοθήκη καθώς θα βοηθήσει πολύ στην κάλυψη των αναγκών ενημέρωσης των κωφών.
γ) Διαταραχή ομιλίας/ (κωφ)άλαλοι
Η γλώσσα είναι το θεμέλιο για την επιτυχία στο σχολείο ή στις δραστηριότητες της ζωής. Είναι, επίσης, ένα σύστημα επικοινωνίας που βασίζεται σε κανόνες που περιλαμβάνει την κατανόηση και τη χρήση σημείων και συμβόλων με τα οποία αντιπροσωπεύονται ιδέες, σκέψεις και μηνύματα. Κατά συνέπεια, είναι η βάση της επικοινωνίας. Η επικοινωνία είναι η διαδικασία ανταλλαγής γνώσεων, ιδεών, απόψεων και συναισθημάτων μέσω της χρήσης λεκτικής ή μη γλώσσας (π.χ. μια χειρονομία). Οι βιβλιοθήκες πρέπει να εκπαιδεύουν επιλεγμένα μέλη του προσωπικού σχετικά με τον καλύτερο τρόπο εξυπηρέτησης ατόμων με προβλήματα ομιλίας. Αυτό το προσωπικό της βιβλιοθήκης θα πρέπει να είναι επαγγελματίες που εργάζονται υπό την επίβλεψη βιβλιοθηκονόμων, ειδικά εκπαιδευμένοι για τη συγκεκριμένη ομάδα ατόμων με αναπηρία. Αυτοί οι επαγγελματίες θα βοηθούσαν ιδιαίτερα αυτούς που έχουν αναπηρία λόγω της χρήσης της νοηματικής γλώσσας να αποκτήσουν πρόσβαση σε οπτικές και ακουστικές πληροφορίες, να αναπτύξουν τη χρήση δεκτικής και εκφραστικής επικοινωνίας και να προωθήσουν την κοινωνική και συναισθηματική ευημερία τους. Για να διευκολυνθεί περαιτέρω η αναζήτησή τους για εκπαίδευση, μερικά από τα υλικά που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη μαθησιακή τους διαδικασία περιλαμβάνουν προβολέα, υπολογιστές, ταινίες, βίντεο, εικόνες, σχολικά βιβλία κ.λπ.
δ) Σωματικά ανάπηροι
Τα άτομα με σωματική αναπηρία που μπορεί να είναι σε αναπηρικό καροτσάκι ή στο κρεβάτι, τείνουν να καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες έντυπου υλικού. Αυτό γίνεται για να μπορέσουν να αντισταθμίσουν το πλεονέκτημα εκείνων που δεν αντιμετωπίζουν σωματικές δυσκολίες. Οι βιβλιοθήκες θα πρέπει να είναι κατασκευασμένες με τέτοιο τρόπο ώστε να φιλοξενούν αυτήν την ομάδα χρηστών, φτιάχνοντας την είσοδο φαρδιά και χτίζοντας την με τρόπο ώστε τα αναπηρικά καροτσάκια να μπορούν να εισέλθουν με χρήση ραμπών πρόσβασης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ειδικά εάν υπάρχουν ξεχωριστοί όροφοι εντός της βιβλιοθήκης, θα πρέπει επίσης να προβλέπονται ανελκυστήρες ή ανελκυστήρες σκάλας.
ε) Νοσηλευόμενοι/Νοσοκομειακοί ασθενείς
Η τελευταία κατηγορία είναι άτομα με κάποια μορφή πάθησης που είναι περιορισμένοι σε νοσοκομειακό περιβάλλον. Αυτή η ομάδα ανθρώπων αποτελεί μια ειδική κατηγορία με εμφανή εμπόδια στην πρόσβαση σε πληροφορίες. Ορισμένοι νοσοκομειακοί ασθενείς υποφέρουν από ψυχολογικά προβλήματα τα οποία μπορούν καλύτερα να αντιμετωπιστούν χρησιμοποιώντας ενδιαφέρον ενημερωτικό η ψυχαγωγικό υλικό με σκοπό να βελτιώσει τη διάθεση τους. Αυτή η υπηρεσία που περιλαμβάνει την χρήση βιβλίων για να θεραπεύσουν ψυχολογικά τραύματα, συναισθηματικό στρες ή ψυχικά διαταραγμένες περιπτώσεις ανθρώπων είναι γενικά γνωστή ως Βιβλιοθεραπεία. Για να ανταποκριθούν οι Ιατρικές βιβλιοθήκες στις ανάγκες των νοσηλευόμενων, θα πρέπει να συμμετέχουν σε υπηρεσίες επέκτασης βιβλιοθηκών για να συμπεριλάβουν στον κατάλογό τους βιβλία που θα μπορούσαν να έχουν θεραπευτικό αποτέλεσμα στους ασθενείς.
1.3 Ρόλοι και ευθύνες των Ιατρικών Βιβλιοθηκονόμων.
Η κοινωνική δικαιοσύνη και η κοινωνική ευθύνη αποτελούν βασικές αξίες του ιατρικού επαγγέλματος. Οι Ιατρικοί Βιβλιοθηκονόμοι ήταν μια αναξιοποίητη πηγή γι’ αυτό το σημαντικό έργο. Η διαφορετικότητα, η ένταξη και η κοινωνική δικαιοσύνη είναι τα καθοριστικά ζητήματα για το παρόν και το μέλλον του επαγγέλματος της Ιατρικής Βιβλιοθηκονομίας. Τα θετικά αποτελέσματα από μια τέτοια κίνηση θα εδραιώσουν τη συνάφεια του Ιατρικού Βιβλιοθηκονόμου ως μέλους της ομάδας υγειονομικής περίθαλψης. Οι Ιατρικοί Βιβλιοθηκονόμοι που ασκούν το επάγγελμά τους μέσα από ένα πρίσμα κοινωνικής δικαιοσύνης έχουν τη δυνατότητα να έχουν ουσιαστικό αντίκτυπο στη μεταμόρφωση της υγείας του κοινού, ιδιαίτερα των περιθωριοποιημένων. Όπως η Ιατρική, η Ιατρική Βιβλιοθηκονομία δεν είναι μόνο Επιστήμη της Πληροφορίας, αλλά και Ανθρωπιστική Επιστήμη. Είναι η αναζήτηση, η ανάκτηση, η αξιολόγηση και η εφαρμογή των πληροφοριών για την κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών για να βοηθήσουν τους επαγγελματίες υγείας, τους σπουδαστές και τους ασθενείς να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις. Επί του παρόντος, η πλειονότητα της εργασίας που διεξάγεται στις Ιατρικές Βιβλιοθήκες εξακολουθεί να επικεντρώνεται στην ανάπτυξη τεράστιων αποθετηρίων έντυπων ή διαδικτυακών συλλογών, στη βελτίωση των δεξιοτήτων που βασίζονται στην τεχνολογία της πληροφορικής και στην ανάπτυξη βέλτιστων πρακτικών βασισμένων σε τεκμηριωμένα στοιχεία για την παροχή αναφοράς, εκπαίδευσης ή άλλων υπηρεσιών. Παρότι η εκτέλεση δραστηριοτήτων, όπως η ανάπτυξη σχεδίων επιστήμης δεδομένων, η ψηφιοποίηση ειδικών συλλογών και η διεξαγωγή συστηματικών ανασκοπήσεων, είναι σημαντικές, πρέπει, επιπλέον, να γίνονται σε ένα πλαίσιο κοινωνικής δικαιοσύνης. Μέσα από ένα πρίσμα κοινωνικής δικαιοσύνης, θα εφαρμοστεί μια πιο ανθρωπιστική προσέγγιση στο έργο των Ιατρικών Βιβλιοθηκονόμων. Η εστίαση στο τι θέλουν οι χρήστες από μια βιβλιοθήκη, πώς βιώνουν μεμονωμένοι χρήστες τη βιβλιοθήκη, η προσαρμογή των υπηρεσιών και η προσέγγιση στις ατομικές τους ανάγκες και η εμπειρία θα αναβαθμίσουν τόσο τις βιβλιοθήκες όσο και τους ίδιους τους βιβλιοθηκονόμους. Η Βιβλιοθηκονομία κοινωνικής δικαιοσύνης περιλαμβάνει την ανάπτυξη μιας προσωπικής και επαγγελματικής προσέγγισης, στην οποία η πρακτική της Ιατρικής Βιβλιοθηκονομίας θέτει τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες του χρήστη στο επίκεντρο. Όπως και οι ιατροί, έτσι και οι Βιβλιοθηκονόμοι άργησαν να αναγνωρίσουν ποια είναι η κοινωνική τους ευθύνη απέναντι σε αυτούς που εξυπηρετούν και ότι δεν υπάρχει ένα ενιαίο μέτρο για τις παρεχόμενες υπηρεσίες.
Υπό αυτή την έννοια, οι Ιατρικοί Βιβλιοθηκονόμοι πρέπει να υπερβούν τις παραδοσιακές προσεγγίσεις στη δουλειά τους και πρέπει να αναπτύξουν μια βαθύτερη κατανόηση και σύνδεση με τις κοινωνικές ευθύνες των επαγγελμάτων υγείας και των ανθρώπων που εξυπηρετούνται. Οι Ιατρικοί Βιβλιοθηκονόμοι πρέπει να αναπτύξουν έναν νέο επαγγελματικό προσανατολισμό – έναν προσανατολισμό που να καλλιεργεί μια κριτική επίγνωση ή κριτική συνείδηση για την υπέρβαση του εαυτού στους άλλους και μια δέσμευση για την αντιμετώπιση των θεμάτων των σχετικών με την κοινωνία των πληροφοριών υγείας. Αυτός ο νέος επαγγελματικός προσανατολισμός ή ταυτότητα τοποθετεί την επιστήμη της πληροφορίας σε ένα κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο. Τέλος, συνδυάζεται με την αναγνώριση των κοινωνικών αδικιών, όσον αφορά την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη και τις πληροφορίες σχετικά με την υγεία.
Bιβλιογραφικές αναφορές
Paul E. Thiele, ‘Libraries, The Blind and the International Year of Disabled Persons', Library Service for the Blind and Physically Handicapped: An International Approach. IFLA Publication 23, Vol.2, edited by Bruce E. Massis, München: K. G. Saur, 1982, pp.30-31.
Marian Keren, 'The right of information as a condition for human development', Paper to the 63rd IFLA General Conference, Copenhagen, Denmark, 1997.
Byrne, A. (2005). Advancing library services for the blind in the global information society. World Library and Information Congress: 71th IFLA General Conference and Council on the theme: Libraries: a voyage of discovery. August 14th-18th, 2005. Retrieved from: http://archive.ifla.org/IV/ifla71/papers/178e-Byrne.pdf. on 30th July, 2012.
Madu, E. C. (2008). Reference services for specific people. Fundamentals of modern reference services: manual versus electronic.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου