Η ΦΥΣΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Η ΦΥΣΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
ΣΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΠΟΧΗ


Είναι ολοφάνερο ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ένας συγγραφικός οργασμός στο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας. Το φαινόμενο είναι κατ’ αρχήν ελπιδοφόρο, δημιουργεί όμως και ανησυχίες που οφείλονται στη διαπίστωση ότι αρκετοί συγγραφείς παιδικών λογοτεχνικών βιβλίων – κυρίως νέοι, - ή δεν έχουν το ταλέντο ή δεν διαθέτουν την απαιτούμενη λογοτεχνική υποδομή. Το παιδικό βιβλίο μελετάται σήμερα από επιστήμονες διαφορετικών κλάδων και ειδικοτήτων. Παιδαγωγοί, ψυχολόγοι, λαογράφοι, κοινωνιολόγοι, ιστορικοί της τέχνης και βιβλιοθηκονόμοι ασχολούνται ο καθένας από τη σκοπιά του.

Τι είναι, όμως, παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο; Είναι πολλοί άνθρωποι στην εποχή μας και στη χώρα μας που δεν έχουν ξεκαθαρίσει τι είναι και τι δεν είναι Παιδικό Λογοτεχνικό Βιβλίο. Κάποιοι πιστεύουν πως Παιδικό Βιβλίο είναι το σχολικό βιβλίο. Μια άλλη κατηγορία θεωρούν Παιδικό Βιβλίο τα περιοδικά που κρέμονται στα περίπτερα. Μια τρίτη κατηγορία θεωρεί ότι Παιδικό Λογοτεχνικό Βιβλίο είναι τα βιβλία των κλασικών συγγραφέων, π.χ. Π. Δέλτα, Ουγκώ, Βερν. Κατά τον Αντ. Δελώνη: «Παιδικό Λογοτεχνικό Βιβλίο είναι ένα άρτιο έργο, το οποίο έχει σωστή γλώσσα, που καλυτερεύει το γλωσσικό αισθητήριο του αναγνώστη, έχει ένα ύφος, δηλαδή αναγνωρίζεται από τον τρόπο που ο συγγραφέας εκφράζει τις ιδέες του, προβάλλει τις ανθρωπιστικές αξίες και παράλληλα δίνει πρότυπα υγιούς συμπεριφοράς. Ωθεί τα παιδιά και τους νέους σε υγιή κοινωνική συμπεριφορά, δηλαδή έχει ήθος, προβάλλει σημαντικά ιδανικά για τον άνθρωπο και ωθεί τους ανήλικους αναγνώστες – μέσω της δράσης των ηρώων – να τα υλοποιήσουν, συμφιλιώνει το παιδί και το νέο με το ωραίο, δηλαδή συντείνει στην αισθητική τους καλλιέργεια και, φυσικά γίνεται πηγή ευχαρίστησης, χαράς, ευφορίας, δηλαδή επιτυγχάνει αβίαστα την ψυχαγωγία»
Ο Ξενόπουλος – ένας από τους πρωτεργάτες της Παιδικής Λογοτεχνίας – θα γράψει: «Η ΄΄Αδελφούλα μου΄΄ δεν είναι παιδαγωγικό μυθιστόρημα, αλλά ένα λογοτεχνικό έργο. Γι’ αυτό και μεγάλοι τη διαβάζουν και παιδιά. Αποτείνεται στο νου και την καρδιά του μαζί κι έτσι συντελεί στη διάπλαση της ψυχής του και τη μόρφωση του χαρακτήρα του. Τεχνικό καθώς είναι, από άνθρωπο που ξέρει να γράφει, μορφώνει επίσης το γούστο του παιδιού και το προετοιμάζει για ανώτερα λογοτεχνήματα» Και ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, προλογίζοντας το ΄΄Παγώνι΄΄ του, έγραψε: «Για να δώσουμε το βιβλίο τούτο ξεκινήσαμε από την αρχή πως το Παιδικό Βιβλίο είναι αποτυχημένο, αν δεν διαβάζεται με απόλαυση από τους μεγάλους»
Μετά το 1960 άρχισαν να μεταβάλλονται οι αντιλήψεις σχετικά με το Παιδικό Βιβλίο. Οι συντελεστές της αλλαγής είναι:

Α) Η ίδρυση της «Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς».
Β) Η ίδρυση του «Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου».
Γ) Τα νεότερα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα.
Δ) Οι ομόλογες κινήσεις σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, κυρίως μετά τη δεκαετία του ΄70.
Ε) Η θεωρητική αντιμετώπιση της Παιδικής Λογοτεχνίας μέσα από τον ημερήσιο και περιοδικό τύπο, καθώς και η συγγραφή ανάλογων μελετών κατά την τελευταία δεκαετία.
ΣΤ) Η εισαγωγή της Παιδικής Λογοτεχνίας στα Π.Τ.Δ.Ε. με την προσδοκία ότι ο δάσκαλος δεν θα είναι απλά αναγνώστης, αλλά γνώστης του Παιδικού Βιβλίου.

Ένα λογοτέχνημα ή Παιδικό Βιβλίο για να είναι κατάλληλο για τη παιδική ηλικία είναι αναγκαίο να έχει ορισμένα γνωρίσματα. Κατά τον Αντώνη Λαμπρινίδη, το Παιδικό Βιβλίο πρέπει:

1. Να είναι αληθινά παιδικό.
2. Να αρέσει στους ενηλίκους.
3. Πρέπει να το χαρακτηρίζει η απλότητα και το λιτό ύφος.
4. Να το διακρίνει έμπνευση.
5. Να το χαρακτηρίζει αισιοδοξία για τη ζωή.
6. Θα πρέπει να είναι παιδοκεντρικό.
7. Να περιέχει αισθητικά μηνύματα.
8. Ο λυρισμός.
9. Στα παιδιά αρέσει το ρεαλιστικό δημιούργημα.
10. Να μιλά με σύμβολα, μεταφορικά και παραβολικά.

Κατά τον Β. Αναγνωστόπουλο, τα γνωρίσματα ενός λογοτεχνικού παιδικού βιβλίου, είναι αυτά που το διαφοροποιούν από τα άλλα εξωσχολικά βιβλία. Αυτά είναι:

1. Η λογοτεχνική γλώσσα.
2. Το ύφος του κειμένου.
3. Το ήθος των προσώπων.
4. Η αισθητική εμφάνιση του βιβλίου.

Ποιος είναι, λοιπόν, ο ρόλος του Παιδικού Βιβλίου; Έχει κατανοηθεί πλέον ότι η Παιδική Λογοτεχνία ασκεί πολλαπλή επίδραση στην παιδική και νεανική ηλικία. Ενώ συμβαίνει αυτό, δεν μπορεί να υποστηριχθεί ότι συμβαίνει το ίδιο και για τις εργασίες που ασχολούνται με την έρευνα και τη μελέτη, που αναφέρονται σε αυτά. Η προχειρότητα με την οποία αντιμετωπίστηκε το όλο ζήτημα επί πολλά χρόνια, ήταν ένας ανασταλτικός παράγοντας στο να αποκτήσει η παιδική λογοτεχνία μια αυτόνομη ακαδημαϊκή υπόσταση. Ένεκα των παραπάνω αδυναμιών, την τελευταία δεκαπενταετία πληθύνονται οι προσπάθειες για να δοθεί στο παιδί το κατάλληλο παιδικό βιβλίο το οποίο θα βοηθήσει στην πνευματική του καλλιέργεια. Αυτό έχει συνειδητοποιηθεί από πολλούς μελετητές και γι’ αυτό το παιδικό βιβλίο έχει γίνει αντικείμενο μελέτης της Παιδικής Λογοτεχνίας. Αυτό φαίνεται ακόμη με την ίδρυση ερευνητικών κέντρων, παιδικών βιβλιοθηκών, έκδοση περιοδικών με αντικείμενο την παιδική λογοτεχνία και την ίδρυση εκδοτικών οίκων με κύριο αντικείμενο το παιδικό βιβλίο. Όλοι πλέον δέχονται ότι το παιδικό βιβλίο φέρνει το παιδί σε επαφή με την ιστορική πορεία του ανθρώπου, με τα προβλήματα της εποχής και ότι θα βοηθήσει το παιδί να ζήσει αρμονικά σε έναν κόσμο αντιφατικό και αλληλοεξαρτώμενο. Έχοντας μπροστά του αυτή την πραγματικότητα, ο δάσκαλος πρέπει να συνδέσει το παιδί με το βιβλίο δημιουργικά και παραγωγικά. Επιπλέον, πρέπει να αντιληφθούν οι γονείς, τα Μέσα Ενημέρωσης, η Εκκλησία, η οικογένεια ότι μπορούν να βοηθήσουν τα μέγιστα στη διάπλαση μιας ισορροπημένης προσωπικότητας. Πολύτιμος συμπαραστάτης και αρωγός στους παραπάνω φορείς αγωγής, μπορεί να σταθεί η βιβλιοθήκη, με τον κοινωνικό και πολιτιστικό ρόλο της δανειστικής βιβλιοθήκης και των φορέων της.
Είναι απαραίτητη η ριζική μεταβολή της στάσης μας και το Παιδικό Βιβλίο μπορεί να βοηθήσει σημαντικά. Η πείρα έχει δείξει ότι οι ώριμοι πολύ δύσκολα μεταβάλλονται. Η επίδραση της λογοτεχνίας είναι μεγαλύτερη στο παιδί, που σε όλες τις εποχές ταυτίστηκε με την άνοιξη της ζωής και την ελπίδα του αύριο.